100-lecie odkrycia kopalń w Krzemionkach
Koło Przewodników Świętokrzyskich działające przy Oddziale Świętokrzyskim PTTK im. Stanisława Jeżewskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim zorganizowało w dniach 29–30 lipca 2022 roku VII Rajd Krzemionkowski. W związku z jubileuszem 100-lecia odkrycia neolitycznych kopalni krzemienia pasiastego w Krzemionkach obecna edycja miała szczególny charakter. Zaplanowano nie tylko wycieczki, jak co roku, ale i sesję popularnonaukową.
Referaty przygotowali wybitni specjaliści w dziedzinie geologii i archeologii: dr Sylwester Salwa i dr hab. Anna Fijałkowska-Mader (Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski), dr hab. Jerzy Libera, prof. UMCS, dr hab. Marek Florek, UMCS, i dr Jerzy Tomasz Bąbel. Naukowcy omawiali znaczenie odkryć prof. Jana Samsonowicza, porównywali krzemień świeciechowski z krzemieniem pasiastym, zwracali też uwagę na wysoką pozycję społeczną górników neolitycznych, znaczenie magii i obrzędów w ich życiu. W sesji uczestniczyło 64 słuchaczy.
Drugiego dnia uczestnicy rajdu udali się na wycieczkę krajoznawczą na trasie: Ostrowiec Świętokrzyski–Annopol–Świeciechów–Zawichost–Chałupki–Krzemionki– Ostrowiec Świętokrzyski. Przewodnikami byli znawcy terenu i miejsc związanych z Janem Samsonowiczem: Jerzy Libera, Sylwester Salwa i Anna Fijałkowska-Mader. Po dotarciu do stanowiska archeologicznego Świeciechów–Lasek opowiedzieli oni o technikach krzemieniarskich, o tym, jak odróżnić krzemień obrabiany ręką neolitycznego krzemieniarza od innych odłupków i czym się charakteryzują odmiany krzemieni: świeciechowskiego, gościeradowskiego i czekoladowego. Naukowcy zapoznali uczestników rajdu z budową geologiczną Rachowa i nowymi odkryciami paleontologicznymi w chodnikach kopalni, takimi jak skamieniałe gąbki, amonity, pancerze jeżowców i żółwi, zęby rekina i ichtiozaury.
Następnie zwiedzano miasto Annopol: rynek, zabytkowy kościół z XVII wieku oraz cmentarz żydowski. Kibicowano też kolarzom podczas odbywającego się w tym dniu I etapu 79. Tour de Pologne. W drodze do Zawichostu była okazja do zapoznania się z budową geologiczną mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich oraz Małopolskiego Przełomu Wisły.
W Chałupkach, na terenie dawnych hałd kopalni fosforytu, uczestnicy rajdu poszukiwali minerałów fosforytu. W Krzemionkach zostawili przy pomniku Jana Samsonowicza turystyczną plakietkę, tutaj też wręczono turystyczne odznaki dwóm młodym członkom PTTK: ,,Krzemionki na szlaku neolitu” oraz odznaki małe OTP w stopniu srebrnym. Wycieczka zakończyła się w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Dorota Szczałuba
Zdjęcia Jadwiga Pawlik, Małgorzata Kryczka-Kotwica
Podpisy pod zdjęcia
- Wręczenie odznak turystycznych przy pomniku Jana Samsonowicza
- Na stanowisku archeologicznym w Świeciechowie
- Pamiątkowe zdjęcie uczestników rajdu w Krzemionkach
- Sesja naukowa poświęcona prof. Janowi Samsonowiczowi
Odkrycia profesora Jana Samsonowicza (1888–1959)
19 lipca 1922 roku Jan Samsonowicz prowadził prace terenowe na polach wsi Magoń (obecnie Magonie) w związku z opracowywaniem mapy geologicznej powiatu opatowskiego. To tam odkrył prehistoryczne kopalnie krzemienia. Szybko docenił wyjątkową wartość swojego odkrycia i powiadomił o tym przyjaciela, archeologa Stefana Krukowskiego, który w 1923 roku wspólnie ze swoim uczniem Zygmuntem Szmitem przybył do Krzemionek, aby przeprowadzić badania archeologiczne.
Jan Samsonowicz odkrył również złoża krzemienia pasiastego w Błazinach, czekoladowego – w okolicy Iłży, Wierzbicy i Orońska, a także złoża krzemienia świeciechowskiego. W Rudkach stwierdził występowanie rud żelaza: limonitu, hematytu, syderytu oraz pirytu. Już w 1925 roku otwarto w tym miejscu kopalnię hematytu.
Podczas poszukiwań piaskowca na tłuczeń drogowy w okolicy Annopola profesor znalazł w piaskach glaukonitowych konkrecje fosforytowe, co pozwoliło rozpocząć w latach 20. eksploatację największego złoża fosforytów w Polsce.
To tylko część niezwykłych odkryć znakomitego naukowca, profesora uniwersytetów w Warszawie i we Lwowie, autora wielu prac naukowych i podręczników.
W lipcu 2019 roku dokonano wpisu Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
