Ratusze miejskie od zawsze stanowiły najważniejsze budowle w mieście. Były siedzibą władzy, często sądu, skarbcem miejskim oraz miejscem przechowywania najważniejszych akt miejskich.
Obok ratusza mieściły się zazwyczaj najdroższe parcele budowlane, a w najbliższych kamienicach mieszkali najbogatsi mieszczanie i rzemieślnicy. Wokół ratusza odbywał się handel, biło serce miasta. W centralnym punkcie czworobocznego rynku, otoczonego 59 podcieniowymi domami, stoi jeleniogórski ratusz. Jest to klasycystyczna budowla na rzucie prostokąta, trzykondygnacyjna, z dwoma dłuższymi fasadami: południową i północną. Ta dwufasadowość to rzadkość architektoniczna wśród budowli ratuszowych, które zazwyczaj posiadają jedną, główną reprezentacyjną fasadę. Rozwiązanie przyjęte w Jeleniej Górze nie dyskryminuje żadnej z ulic na placu ratuszowym. Oba ryzality wyposażone są w portale wejściowe, które zaakcentowano płytkimi, dekoracyjnymi balkonami, z ażurowymi balustradami, co urozmaica spokojne fasady. Pod gzymsem naczółka od strony południowej znajduje się ozdobna banderola z łacińskim napisem, który tłumaczy się: Miasto Bolesław Krzywousty wzniósł w 1108 roku. Natomiast po stronie północnej fasady na banderoli napis brzmi: Odbudowany po siedmiu latach od zawalenia się wieży, ponownie ratusz ku ozdobie
i pożytkowi przywrócony został. W tym chronostychu wyróżnione litery łacińskie po złożeniu dają datę 1747, a więc datę zakończenia budowy ratusza.
Budynek nakryty jest czterospadowym dachem, z którego wyrasta kształtna czworoboczna wieża, z balustradą okalającą czworoboczny trzon. Wieżę wieńczy kopulasty, zegarowy hełm z latarnią i polskim orłem na sztycy. Od 1750 roku z galeryjki na wieży trąbiono hejnał.
W dzisiejszych czasach codziennie o godz. 12:00 odgrywany jest z płyty CD nowy hejnał na dwie trąbki, skomponowany w 1958 roku. W galeryjce odbywały się występy chórów oraz koncerty. Do przestronnego holu ratusza można dostać się z obu stron budynku. Parter budynku prawie w całości zajęty jest przez urząd stanu cywilnego, którego reprezentacyjna sala ślubów wyposażona jest w interesujące, zabytkowe meble, które posiadają prostą i wyraźną konstrukcję, a do dekoracji zastosowano mosiężne aplikacje, bogate ornamenty ze sfinksami i lwimi szponami, wazy oraz girlandy roślinne. Cechy mebli wskazują na ich powstanie w pierwszej połowie XIX wieku. Pochodzenie mebli jest sporne. Przypuszcza się, że mogą pochodzić z cieplickiego pałacu Schaffgotschów lub z willi cieplickiego fabrykanta Eugena Füllnera, właściciela fabryki maszyn papierniczych.
Na wyższe kondygnacje prowadzą szerokie, dostojne schody. Na korytarzu pierwszego piętra wyeksponowana jest odlana z brązu tablica z popiersiem księcia Bolesława Krzywoustego – legendarnego założyciela miasta. Tablicę wykonano z okazji 850-lecia założenia Jeleniej Góry i była darem mieszkańców, którzy w publicznej zbiórce zebrali deficytowy wówczas złom brązu.
Balustrady schodów na drugie piętro wyposażone są w rzeźbione w drewnie płyty, z motywami legend o karkonoskim Duchu Gór. Są to prace wykonane w cieplickiej Szkole Snycerskiej pod kierunkiem Ernsta Rülkego w latach 30. XX wieku. Natomiast sala posiedzeń rady miejskiej na drugim piętrze wyposażona jest w 26 rzeźbionych w drewnie płyt, przedstawiających historię miasta, od najdawniejszych czasów po współczesne. Płyty wykonane zostały także w we wspomnianej szkole, z tym, że niektóre wymieniono po 1945 roku oraz dodano kilka współczesnych – także z cieplickiej Szkoły Rzemiosł Artystycznych (nazwę zmieniono po 1945 roku). Na korytarzu na drugim piętrze znajduje się gipsowa płaskorzeźba pomalowana złotolem, przedstawiająca wizerunek miasta na tle Śnieżki, z jeleniem na pierwszym planie.
Dzisiejszy wygląd wnętrz ratuszowych pochodzi z ostatniej przebudowy, która miała miejsce w 1924 roku. Wtedy powstały interesujące ozdobne kraty nad klatką schodową oraz okna witrażowe. Podczas prac archeologicznych w podziemiach ratusza odkryto ślady poprzednich budowli – gotyckiej i renesansowej. Dziś można oglądać je w otwartej tam ostatnio restauracji. Zresztą restauracja zwana „Piwnicą Rajców” istniała tu już w latach 1747–1920, a w czasach powojennych mieściły się tam magazyny i kotłownia. Z piwnic ratusza wiodło niegdyś tajemne, podziemne przejście, którego fragmenty zostały niedawno odkryte, do gospody znajdującej się przy obecnej ul. Fortecznej.
W 1910 roku budynek ratusza połączono z sąsiednimi kamieniczkami zwanymi „siedem domów” i zaadaptowano je na potrzeby magistratu. W średniowieczu należały one do bogatych mieszczan, a mieściły się w nich: apteka, garkuchnia, ławy chlebowe, szewskie czy jatki mięsne. Pod galeryjką łączącą budynki, w latach 1897–1969, przejeżdżał tramwaj, przypomina o tym pozostawiony fragment szyn, a także okolicznościowa tablica pamiątkowa.
W 2000 roku w pierwszej z tych kamieniczek odkryto studnię o głębokości ok. 12 m i średnicy około 2,5 m – nakryto ją grubą, przeźroczystą szybą. Jest podświetlona, można ją oglądać na parterze budynku.
Jelenia Góra uzyskała prawa miejskie przed 1288 rokiem. Pierwsza pisana informacja o ratuszu jeleniogórskim pochodzi z 1361 roku i to przy okazji wzmianki o winiarni w jego piwnicach. Najnowsze badania archeologiczne potwierdzają, że gotycki ratusz stał w miejscu obecnego, nieznany jest jednak wizerunek średniowiecznego ratusza. Miasto było nękane licznymi pożarami, więc kilkakrotnie odbudowywano i przebudowywano budynki. Najstarszy obraz siedziby magistratu, narysowany już po zawaleniu się wieży ratuszowej, pochodzi z 1739 roku.
W tamtym czasie Jelenia Góra liczyła prawie 6 tys. mieszkańców i była wiodącym na Śląsku ośrodkiem produkcji i handlu lnem, przędzą i płótnem. Pomimo trwających wojen śląskich nowa pruska władza nakazała budowę nowego ratusza. Kamień węgielny pod nowy ratusz położono pod południowo-wschodnim narożnikiem 11.06.1744 roku. W akcie fundacyjnym wyrytym na cynowej blasze podano m.in. informację, że miasto założył piastowski Bolesław Krzywousty (łac. Boleslaus Distortus) w 1108 roku – określony jest jako król.
Uroczyste otwarcie i poświęcenie ratusza miało miejsce 25 czerwca1747 roku. Dwa lata później ukończono wieżę, a 13.11.1749 roku w samo południe pierwszy raz uderzył dzwon zegara ratuszowego. Był to zegar z czterema tarczami i był to wówczas jedyny zegar publiczny. Przed południowym wejściem do ratusza znajduje się XVIII-wieczna fontanna z Neptunem. Piaskowcowy posąg pochodzi z jednej z podmiejskich rezydencji. W połowie XIX wieku postawiono go w miejscu starej studni miejskiej i urządzono fontannę. Postać Neptuna symbolizowała szerokie, zamorskie kontakty handlowe miasta.
Tekst i zdjęcia: Andrzej Mateusiak
