Pałac u stóp klimatycznych Karkonoszy
Niemal 9 lat temu dawny majątek ordynacji Schaffgotschów w Sobieszowie (dzielnica Jeleniej Gór) stał się własnością Karkonoskiego Parku Narodowego. Od tego czasu park zmagał się z wieloma trudnościami z pozyskaniem funduszy zewnętrznych, przestojami na budowie
i rosnącymi cenami materiałów i usług budowlanych. Pomimo tych przeszkód udało się dojść do momentu, w którym coraz śmielej można myśleć o otwarciu w pierwszej połowie 2023 roku Centrum Edukacyjno-Przyrodniczego KPN – Pałac Sobieszów.
Leżąca na Dolnym Śląsku Kotlina Jeleniogórska, zwana nie bez powodu Doliną Pałaców
i Ogrodów, ma na swoim terenie ponad 30 pałaców, rezydencji i zamków. Jednym z takich obiektów jest sobieszowski pałac urzędowy wraz z towarzyszącymi mu zabudowaniami. Ogromny zespół pałacowy był własnością śląskiej rodziny Schaffgotschów, która przez wieki (aż do maja 1945 roku) zarządzała rozległymi okolicznymi terenami, w tym śląską częścią Karkonoszy. Najnowszy rozdział historii Pałacu Schaffgotschów w Sobieszowie rozpoczął się w sierpniu 2013 roku, kiedy to ówczesny prezydent Jeleniej Góry przekazał niszczejący barokowy zespół pałacowy Karkonoskiemu Parkowi Narodowemu z przeznaczeniem na nowoczesne centrum edukacji przyrodniczej.
Po pierwszym etapie prac obejmującym wykonanie kwerendy archiwalnej dotyczącej historii pałacu, inwentaryzacji całego majątku, ekspertyz budowlanych i uzyskanie wytycznych konserwatora zabytków, w 2014 roku wybrano firmę projektową, która miała stworzyć koncepcję budowy przyszłego centrum Karkonoskiego Parku Narodowego. Zwycięzcą konkursu na koncepcję architektoniczno-rewitalizacyjną została Pracownia Architektoniczna 1997 z Poznania.
Lata 2015 i 2016 upłynęły na tworzeniu projektów wystaw edukacyjnych i przyrodniczych, planów zagospodarowania terenu oraz pozyskiwaniu pierwszych środków na prowadzenie inwestycji. W sierpniu 2017 roku został wyłoniony wykonawca robót budowlanych w budynku pałacowym, który nie dokończył remontu. W kolejnych postępowaniach przetargowych długo nie udawało się wyłonić nowego wykonawcy. Mimo że prace budowlane zostały wstrzymane, pracownicy KPN odpowiedzialni za tworzenie przyszłego centrum edukacji przyrodniczej mieli pełne ręce roboty. Pozyskano kolejne dofinansowanie – na remont Wielkiej Stajni i na przebudowę Małej Stajni oraz przeprowadzono pilny remont dachu spichlerza ze środków własnych KPN. Rozpoczęto też realizację projektu budowy parkingu przy centrum wspólnie z miastem Jelenia Góra.
Wreszcie w marcu 2020 roku podpisana została umowa z lokalną firmą budowlaną PRE-FABRYKAT, zadaniem było dokończenie remontu pałacu, przeprowadzenie remontów Wielkiej
i Małej Stajni oraz wzniesienie od podstaw budynku wejściowego, który stanął w miejscu nieistniejącej części budynku stajennego. Prace ruszyły pełną parą. Już latem 2021 roku wykonawca prac zgłosił, że budynek pałacu jest gotowy do odbioru a jesienią zakończono remonty w pozostałych budynkach.
W międzyczasie ogłoszono kolejny przetarg, w którym wyłoniono wykonawcę budowy elektrycznej stodoły, czyli nowoczesnej ekowiaty pokrytej w całości panelami fotowoltaicznymi, które produkują energię elektryczną na potrzeby centrum. Stanęła ona w miejscu dawnej stodoły i domknęła kompleks pałacowy od południowego zachodu.
Do tej pory Karkonoski Park Narodowy na realizację Centrum Edukacyjno-Przyrodniczego KPN – Pałac Sobieszów wydał już ponad 60 mln złotych. W pierwszym kwartale bieżącego roku zostały podpisane kolejne umowy o wartości prawie 20 mln złotych na realizację ekspozycji stałych, które będą główną atrakcją centrum.
Na parterze budynku pałacowego powstanie wystawa o charakterze edukacyjnym, której celem jest przedstawienie historycznego aspektu ochrony przyrody w Karkonoszach, ze szczególnym uwzględnieniem osiągnięć rodu Schaffgotschów w tym zakresie, a także Karkonoskiego Parku Narodowego jako naturalnego spadkobiercy i kontynuatora ochrony przyrody na tym terenie. Przedstawionych zostanie szereg treści związanych z miejscem wystawy, czyli Pałacem w Sobieszowie, który był dawnym centrum zarządzania dobrami rodu, rezydencją okazjonalną i siedzibą urzędów związanych z gospodarką, a także miejscem archiwizacji zbiorów naukowych i kulturalnych kolejnych pokoleń Schaffgotschów. Główny nacisk będzie jednak położony na dokonania z zakresu ochrony przyrody, gospodarki leśnej, budownictwa, turystyki, której obrazem jest dzisiejszy Karkonoski Park Narodowy.
Całość wystawy utrzymana będzie w historyzującej, ale uwspółcześnionej stylistyce, w dużej mierze scenograficznej i wspomaganej przez nowe technologie. Wystawa ma zachować pierwotny charakter obiektu, czyli „pałacu urzędowego”, eleganckiego, ale powściągliwego w zdobnictwie
i ornamentyce obiektu reprezentacyjnego siedziby zarządcy majątku Schaffgotschów.
W Wielkiej Stajni na dwóch poziomach powstanie wystawa przyrodnicza „Klimatyczne Karkonosze”. W sześciu dużych salach ekspozycyjnych zwiedzający będą mogli stać się obserwatorami i badaczami przeróżnych zjawisk przyrodniczych występujących w Karkonoszach. Wystawa nie będzie imitować natury, na spotkanie z prawdziwą przyrodą nadal trzeba będzie wybrać się do parku. Ekspozycja będzie natomiast budowała nastroje towarzyszące spotkaniu z naturą (ruchome światło przeświecające przez korony drzew, drgania przy powstawaniu gór, mrok i niepewność nocą). Do budowy ekspozycji zostaną użyte naturalne materiały – drewno, kamień, metal, szkło. Inspiracją są ponadczasowe formy natury (multimedia będą niewidoczne) oraz cykl naturalny doby: od jasności do całkowitej ciemności, od prapoczątku gór do snu nocy leśnej.
W tak skomponowaną przestrzeń wpisany zostanie szereg aktywności opartych na eksperymentach i sprawdzaniu tez badawczych. Inspiracją będzie zarówno sama przyroda – ona również wymaga od nas aktywności w odsłanianiu jej tajemnic. Wystawa będzie edukowała i zachęcała do takich działań oraz kształtowała ciekawość świata.
Do zakończenia budowy Centrum Edukacyjno-Przyrodniczego potrzeba jeszcze trochę czasu. Przed pracownikami KPN stoją zadania dotyczące realizacji kolejnego etapu inwestycji, m.in. pozyskanie środków zewnętrznych na remont i przebudowę budynku dawnej bursy, która pierwotnie była domem zarządcy majątku Schaffgotschów. Według projektu będzie pełniła rolę hotelowo-edukacyjną z miejscami noclegowymi dla 60 osób oraz dwoma pracowniami edukacyjnymi na parterze: kulinarną (pełniącą też funkcję kuchni dla nocujących gości) oraz plastyczną. Możliwość zakwaterowania w Sobieszowie będzie częścią szerszej oferty edukacyjnej dla zielonych szkół i grup zorganizowanych, przyjeżdżających do parku. Przy przebudowie bursy KPN chce przywrócić jej pierwotną bryłę: odtworzyć dużą bramę wjazdową, która otwierała widok na pałac.
Pracownicy parku będą też starali się pozyskać pieniądze na dokończenie remontu spichlerza. Kolejnym krokiem ma być remont elewacji oraz stolarki drzwiowej i okiennej. Docelowo spichlerz ma być wynajmowany lokalnym twórcom i producentom, którzy będą mogli oferować w tym miejscu swoje towary. Sporo pracy wymaga także teren wewnątrz kompleksu. Tu zaplanowano liczne atrakcje: ogród dydaktyczny, ścieżkę edukacyjną, plac zabaw inspirowany Karkonoszami. Oświetlenie, alejki, wewnętrzne drogi dojazdowe, mała architektura czy nasadzenie roślinności to także spore przedsięwzięcie.
Możliwości jakie stworzy przed parkiem ogromna powierzchnia i zagospodarowanie Centrum Edukacyjno-Przyrodniczego KPN – Pałac Sobieszów, jego potencjał w postaci przemyślanej
i atrakcyjnej oferty turystycznej oraz doskonała lokalizacja w pobliżu zamku Chojnik i w połowie drogi pomiędzy Karpaczem i Szklarską Porębą dają nadzieję, że już od przyszłego roku będzie to miejsce popularne wśród turystów z całej Polski oraz z zagranicy. Pałac Sobieszów będzie pełnił funkcję nie tylko ośrodka edukacji ekologicznej, lecz również centrum aktywności społecznej, wydarzeń kulturalnych, ciekawych spotkań oraz imprez plenerowych.
Postępy z prac przy budowie centrum można śledzić na bieżąco na stronie www.kpnmab.pl,
w zakładce „Pałac Sobieszów”.
Anna Szwałek
