Już od 90 lat przyciągają turystów – polskie parki narodowe

Już od 90 lat przyciągają turystów
– polskie parki narodowe

Współczesne rozumienie idei ochrony przyrody jako działań mających na celu zachowanie w możliwie niezmienionym stanie nie tylko przyrody ożywionej i nieożywionej, ale także całości krajobrazu, pojawiło się w początkach XIX wieku.

Oczywiście wcześniej także podejmowano działania chroniące przyrodę, jednakże miały one raczej niezwiązany z samą przyrodą cel utylitarny: np. ochrona Puszczy Białowieskiej jako terenów łowieckich władców Polski i Litwy czy wprowadzony przez króla Władysława Jagiełłę zakaz wyrębu cisów i wywozu ich drewna, gdyż służyło ono do wyrobu łuków i kusz. Prawdziwym przełomem było jednak utworzenie 1 marca 1872 roku w Yellowstone w Stanach Zjednoczonych parku narodowego, czyli niezależnej instytucji, której celem była ochrona wyjątkowego krajobrazu i jego poszczególnych elementów.

Wkrótce podobne do tego amerykańskiego obszary zaczęto tworzyć także w innych częściach świata. W 1879 roku, tuż przy rogatkach australijskiego Sydney, powstał Królewski Park Narodowy. Z kolei w 1885 roku powołano w południowo-zachodniej Kanadzie Park Narodowy Banff, a dwa lata później powstał Park Narodowy Tongariro w Nowej Zelandii.

Na początku XX wieku idea parków narodowych jako wielkoobszarowych obiektów chroniących przyrodę dotarła do Europy. Co prawda już wcześniej, bo w 1861 roku, w Lesie Fontainebleau pod Paryżem, utworzono rezerwat, jednakże pierwsze parki narodowe, w dzisiejszym rozumieniu tej formy, ustanowiła w 1909 roku Szwecja. Powołano wówczas do istnienia dziewięć parków o łącznej powierzchni 3500 km kw. Do wybuchu II wojny światowej parki narodowe utworzono w 12 krajach europejskich, w tym także w Polsce.

Zaczęło się w Pieninach i Puszczy Białowieskiej

Historia pierwszych polskich parków narodowych zaczyna się około 100 lat temu, kiedy to z inicjatywy i przy wsparciu wielu przyrodników oraz leśników utworzono zaczątki obszarowej ochrony przyrody na terenie Pienin i Puszczy Białowieskiej. 14 marca 1921 roku na łąkach wokół ruin zamku czorsztyńskiego, będących wówczas własnością Stanisława Drohojowskiego, powstał rezerwat przyrody. W 1922 roku opracowano projekt przewidujący rezerwat ścisły w masywie Trzech Koron i w Pieninkach oraz ochronę częściową na pozostałych obszarach planowanego parku. Rozpoczęto także zbiórkę funduszy na wykup gruntów, co nie bez trudności zaczęło się w 1929 roku. W sierpniu 1931 roku odbyła się w Krościenku konferencja dotycząca projektu organizacyjnego parku, zatwierdzenia przebiegu szlaków turystycznych oraz określenia zasad współpracy z Czechosłowacją (międzynarodowy charakter parku).

Wreszcie 23 maja 1932 roku podsekretarz stanu Wiktor Leśniewski podpisał rozporządzenie o przekształceniu z dniem 1 czerwca rezerwatu w Pieninach w specjalistyczną jednostkę organizacyjną pod nazwą „Park Narodowy w Pieninach”. Miał on mieć łącznie z rezerwatem na Zamku Czorsztyńskim powierzchnię 1650 ha. 13 czerwca nominację na dyrektora otrzymał inż. Tadeusz Owczarzak.

Postulaty ochrony białowieskiej przyrody pojawiły się już w czasie I wojny światowej ze strony niemieckiego botanika Hugo Conwentza. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości podchwycił je prof. Władysław Szafer, dzięki którego staraniom 29 grudnia 1921 roku powołano leśnictwo (przemianowane w 1924 roku na nadleśnictwo) Rezerwat. Od 1 stycznia 1929 roku tereny nadleśnictwa zostały objęte ochroną ścisłą, by finalnie 11 sierpnia 1932 roku, na mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, rozpoczął działalność Park Narodowy w Białowieży. Od lat postuluje się utworzenie nowych parków narodowych (m.in. Turnickiego, Mazurskiego, Jurajskiego), lecz działania, głównie społeczne, w tym zakresie nie mogą doczekać się szczęśliwego finału.

Najmłodszy park ma 21 lat

Przed wybuchem II wojny światowej zdążono jeszcze przygotować podwaliny pod powołanie parków narodowych pod Poznaniem, na Babiej Górze oraz w Tatrach i w Czarnohorze (obecnie Ukraina). Na ustanowienie kolejnych obiektów tej kategorii ochrony przyrody trzeba było poczekać jednak do lat 50. XX wieku. Proces tworzenia sieci polskich parków narodowych zakończył się (jak na razie) na początku trzeciego tysiąclecia. 1 lipca 2001 roku powołano do życia najmłodszy Park Narodowy „Ujście Warty”. Historia ochrony zasobów przyrodniczych na jego terenie zaczyna się w 1977 roku, kiedy to w widłach Warty i Kanału Postomskiego oraz na ich rozlewiskach utworzono rezerwat „Słońsk”. W 1996 roku w dolinie dolnej Warty powstał Park Krajobrazowy „Ujście Warty”, z terenu którego wydzielono obecny park narodowy.

Rezerwaty biosfery

W ramach programu UNESCO Man and Biosphere, który wyróżnia obszary szczególnie cenne przyrodniczo, niektórym polskim parkom narodowym nadano status rezerwatu biosfery. I tak, w 1977 roku miano to otrzymały parki Babiogórski, Białowieski i Słowiński. W 1992 roku dołączyły do nich parki górskie: Karkonoski, Tatrzański i Bieszczadzki (jako część Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”). W 2000 roku zaszczyt ten spotkał Kampinoski Park Narodowy, a w 2002 roku – Poleski (obecnie część Transgranicznego Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie”). Od 2010 roku na liście znajduje się Park Narodowy „Bory Tucholskie”, a od 2019 roku Roztoczański Park Narodowy jako część Transgranicznego Rezerwatu Biosfery „Roztocze”). Wśród obiektów światowego dziedzictwa UNESCO znajdują się Białowieski Park Narodowy oraz fragmenty Bieszczadzkiego Parku Narodowego.

Najpopularniejsze szlaki

Polskie parki narodowe cieszą się dużą popularnością wśród turystów. W ciągu ostatniej dekady średnio rocznie były odwiedzane przez blisko 12 mln osób. Prym w tej klasyfikacji wiedzie Tatrzański Park Narodowy z 3,5 mln odwiedzających. Z kolei najwięcej szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych dostępnych dla zwiedzających jest w Kampinoskim Parku Narodowym (łącznie blisko 600 km), który wizytuje około 1,3 mln osób rocznie. W większości parków można skorzystać także z oferty edukacyjnej, którą mają ośrodki dydaktyczne lub muzea parkowe.

Status parku narodowego to znak rozpoznawalny na całym świecie. Jest magnesem przyciągającym turystów, którzy wiedzą, że odwiedzają miejsce wyjątkowe, przede wszystkim z przyrodniczego punktu widzenia. Parki to swoiste skarby narodowe. Dlatego powinniśmy z ich zasobów korzystać w sposób odpowiedzialny, tak by je zachować dla kolejnych pokoleń.

Parki narodowe w liczbach

W Polsce mamy 23 parki narodowe. Zajmują one 1% powierzchni kraju.
Największym spośród nich jest Biebrzański, którego powierzchnia wynosi ponad 592 km kw., najmniejszym zaś – Ojcowski zajmujący zaledwie 21,5 km kw. oraz niewiele mu ustępujący Pieniński – 23,5 km kw.
Największą otulinę, czyli swoistą strefę buforową, posiada Biebrzański Park Narodowy (668 km kw.), a najmniejszą – Tatrzański (zaledwie 1,8 km kw.).
Największą powierzchnię parków narodowych ma województwo podlaskie (922 km kw.), natomiast największą ich liczbą może poszczycić się województwo małopolskie (5).
Największy udział terenów objętych ochroną ścisłą cechuje parki Tatrzański (71%) i Bieszczadzki (70%). Z kolei w Narwiańskim Parku Narodowym nie utworzono jeszcze żadnego obszaru ochrony ścisłej.
Najbardziej leśne są parki Magurski, Białowieski, Świętokrzyski i Roztoczański – lasy zajmują w nich ponad 95% powierzchni. Natomiast Park Narodowy „Ujście Warty” charakteryzuje się największym udziałem użytków rolnych (76% powierzchni). Z kolei w Słowińskim Parku Narodowym dominują obszary wodne (47% areału), a w Narwiańskim – tereny łąkowe i nieużytki (80% powierzchni).
Parki narodowe to tereny wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, na których ochronie podlega całość przyrody oraz krajobrazu. Tworzone są w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów.