100 lat temu zapadły ważne decyzje dotyczące polskich finansów publicznych. Narodził się wówczas nie tylko polski złoty. Powołano do życia również Bank Polski S.A, którego następca, Narodowy Bank Polski, do dziś stoi na straży naszego pieniądza.
Wydarzenia te poprzedziła trudna sytuacja finansowa i gospodarcza kraju. W drugiej połowie 1923 roku szalała hiperinflacja i mocno wzrósł dług Skarbu Państwa. Przyczyną tego była nadmierna emisja pieniądza przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową. Ta powołana w grudniu 1918 instytucja miała być emitentem waluty obiegowej (marki polskiej) do czasu wprowadzenia złotego oraz powołania Banku Polskiego. Jej konstrukcja prawna łączyła w sobie funkcję dzisiejszego banku centralnego oraz banku komercyjnego, co doprowadziło do wzrostu ilości pieniądza w obiegu.
W tych okolicznościach misję ratowania polskiej gospodarki powierzono 19 grudnia 1923 roku wybitnemu ekonomiście Władysławowi Grabskiemu, który walkę z inflacją rozpoczął od radykalnej reformy skarbowo-walutowej. Zaproponował waloryzację podatków i pożyczek skarbowych. Miały być one wyznaczane w złotym obliczeniowym, który miał stały kurs do walut obcych, ale płacone nominalnie w markach polskich. Miało to zapewnić zahamowanie spadku realnych dochodów budżetu. Równolegle rozpoczęto prace nad usprawnieniem administracji i zmniejszeniem wydatków budżetowych. Rezerwy walut obcych przeznaczono na obronę kursu marki polskiej. W tym celu sprzedawano na giełdzie dolary i funty. Posunięcia te przyniosły oczekiwany rezultat już pod koniec stycznia 1924 roku.
Podstawowym aktem prawnym, wprowadzającym złotego jako walutę obiegową oraz powołującym Bank Polski jako bank emisyjny, była ustawa o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej z dnia 11 stycznia 1924 roku. Marka polska przestawała być pieniądzem od razu, a proces jej wymiany na złotówki trwał do połowy 1924 roku. Wartość złotego równa była frankowi szwajcarskiemu, co odpowiadało kursowi 5,18 zł za dolara. Wymiana pieniądza odbywała się według relacji 1,8 mln marek polskich za 1 złotego. Pokryciem nowego pieniądza były złoto i dewizy. Przeprowadzone reformy odbyły się bez większej pomocy kredytowej z zagranicy.
Na mocy ustawy powołano też Bank Polski S.A., którego statut Prezydent RP podpisał 20 stycznia 1924 roku. Bank utworzono w celu „regulowania obiegu pieniężnego i ułatwienia kredytu”, ale statut nie zawierał zapisu o odpowiedzialności za wartość złotego i konieczności jego wymiany na waluty obce po stałym kursie. Niemniej było oczywiste, że najważniejszym zadaniem Banku jest stanie na straży stabilności złotego, którą utożsamiano ze stałą wartością wymienną według oficjalnego kursu. Stabilność złotego była zabezpieczona przez daleko idącą autonomię Banku w relacjach z rządem. Kapitał założycielski spółki akcyjnej w kwocie 100 mln zł rozpisano na 1 mln akcji, które podlegały wolnemu obrotowi. Wielkim sukcesem stała się ich publiczna sprzedaż. Do końca marca 1924 roku wszystkie znalazły nabywców. Wśród akcjonariuszy były osoby prywatne, przedsiębiorstwa, instytucje oraz inne banki. Skarb Państwa miał początkowo jedynie 1% udziałów. Sukces ten świadczył o zaufaniu obywateli i kręgów gospodarczych do przeprowadzanych reform. Zebranie założycielskie spółki odbyło się 15 kwietnia 1924 roku. Siedzibą Banku został dawny gmach bankowy przy ul. Bielańskiej w Warszawie (zniszczony w czasie powstania warszawskiego).
Utworzenie Banku Polskiego i wprowadzenie do obiegu złotego stanowiło zakończenie pierwszego etapu reformy. Dało trwałe podwaliny pod rozwiązania stosowane powszechnie na świecie oraz wprowadziło walutę, którą posługujemy się do dzisiaj.
Tekst Dorota Kaczmarczyk
Instruktor krajoznawstwa regionu, przez kilkanaście lat związana zawodowo z bankowością, Oddział PTTK Marynarki Wojennej w Gdyni.
Zdjęcie Autor nieznany/Wikimedia Commons
