Skrajem Sieradowickiego Parku Krajobrazowego prowadziła trasa XXXIX Złazu Jesiennego Szlakiem Majora „Ponurego”, zorganizowanego przez Oddział Świętokrzyski PTTK im. Stanisława Jeżewskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Postać „Ponurego” owiana jest legendą. Już w lipcu 1943 roku przy ognisku, na Wykusie, partyzanci śpiewali: A kiedy się walka z najeźdźcą rozpęta, suniemy po lesie jak dzikie zwierzęta, tu oddział nasz leży, tam gromem uderzy, „Ponury” nas uczy brawury. Więc szumcie nam jodły piosenkę... Autor słów tej pieśni – Andrzej Gawroński „Andrzej”, żołnierz AK, po wojnie, na obczyźnie, w dalekim Melbourne, napisał wiersz pt. Weteranom z oddziału „Ponurego”, w którym czytamy: A gdy strzały umilkły nareszcie, nikt im laurów nie kładł na głowy, nikt kwiatami nie witał ich w mieście, nie przygrywał im hymn narodowy… Wiersze i pieśni o „Ponurym” pisali również inni znani i mniej znani poeci.
Dwadzieścia pięć lat po śmierci Jana Piwnika „Ponurego” Cezary Chlebowski wydał w 1968 roku oparty na dokumentach i relacjach uczestników walk partyzanckich reportaż historyczny Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie. Tytuł książki to ostatnie słowa śmiertelnie rannego w walce z Niemcami „Ponurego”. Publikacja ta, w kolejnych latach wznawiana i uzupełniana, odegrała ogromną rolę w odkłamywaniu najnowszej historii, historii Zgrupowania Partyzanckiego Armii Krajowej „Ponury”.
Weterani „Ponurego” po raz pierwszy po wojnie spotkali się we wrześniu 1957 roku, aby poświęcić nowo zbudowaną kapliczkę Matki Boskiej Bolesnej na Wykusie. W kolejnych latach spotkania partyzanckie odbywały się w połowie czerwca. Kiedy po wieloletnich staraniach rodziny i podkomendnych sprowadzono z Wawiórki nad Niemnem prochy „Ponurego”, uroczystości pogrzebowe stały się wielką manifestacją patriotyczną. W dniach 10–12 czerwca 1988 roku kondukt pogrzebowy z udziałem rodziny, żołnierzy AK, duchowieństwa, harcerzy i tłumów żegnających niezłomnego żołnierza, najdzielniejszego dowódcę partyzanckiego ziemi świętokrzyskiej, pokonał 200 kilometrów. Prowadził z Janowic przez Mominę, Michniów, Wykus do Wąchocka. Na Wykusie, przed kapliczką, na sosnowej trumnie zawieszono przyznany pośmiertnie Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari. W Wąchocku złożeniem prochów w krypcie na krużgankach opactwa Cystersów zakończyła się ostatnia droga komendanta „Ponurego”.
Kim był „Ponury”?
Jan Piwnik urodził się 31 sierpnia 1912 roku w Janowicach u stóp Pasma Jeleniowskiego Gór Świętokrzyskich. Po zdaniu matury w Gimnazjum Joachima Chreptowicza w Ostrowcu Świętokrzyskim, w 1932 roku, wstąpił do wojska. Ukończył kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, następnie przeniósł się do policji. Odbył szkolenie w Szkole Policji Państwowej w Mostach Wielkich i kurs specjalny kandydatów na oficerów w Szkole Oficerów Policji Państwowej w Warszawie. We wrześniu 1939 roku z 3. kompanią Grupy Rezerwy Policyjnej walczył nad Pilicą, po klęsce internowany na Węgrzech, przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie odbył liczne szkolenia wojskowe. W listopadzie 1941 roku został zrzucony do kraju jako cichociemny i rozpoczął pracę konspiracyjną w ZWZ-AK. Po brawurowej akcji rozbicia więzienia w Pińsku, na początku 1943 roku, porucznika Jana Piwnika przeniesiono w Góry Świętokrzyskie, gdzie został dowódcą Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”. Pierwszą bazą zgrupowania był Kamień Michniowski, następną Wykus. Z najważniejszych działań liczącego około 350 żołnierzy zgrupowania należy wymienić: organizację konspiracyjnej fabryki broni, rozbicie niemieckich pociągów, likwidację kolaborantów, liczne akcje sabotażowe, bitwy i potyczki z Niemcami. W grudniu 1943 roku, po oskarżeniach o narażanie ludności cywilnej, rozkazem komendanta głównego AK, został odwołany z funkcji dowódcy Zgrupowania i przeniesiony do Okręgu Nowogródzkiego. Poległ 16 czerwca 1944 roku w ataku na niemieckie bunkry pod Jewłaszami. Po śmierci awansowany do stopnia majora.
Start przy kapliczce
Piesza trasa naszego złazu dla uczczenia partyzanckiego dowódcy rozpoczęła się przy kapliczce św. Barbary, położonej przy drodze z Bodzentyna do Suchedniowa. Ufundowali ją dla swojej patronki górnicy wydobywający w okolicy rudę żelaza. Ze wzgórza zwanego Barbarka rozciąga się widok na Pasmo Klonowskie i Łysogóry, przez turystów i krajoznawców uznawany za jeden z piękniejszych w Górach Świętokrzyskich. Nad wejściem do kapliczki, po wojnie, partyzanci umieścili tablicę w hołdzie bohaterskim mieszkańcom Gór Świętokrzyskich.
Od kapliczki do rezerwatu przyrody „Kamień Michniowski” prowadził czarny szlak turystyczny. W czasie II wojny światowej wzgórze było bazą tworzących się tu oddziałów partyzanckich. W rezerwacie podlega ochronie wielogatunkowy las oraz wychodnie piaskowca triasowego. Rezerwat szczególnie pięknie prezentuje się jesienią, uczestników złazu urzekały widoki ciemnozielonych jodeł, złotych modrzewi, dywany usłane z kolorowych liści buków i skały obrośnięte mchem i porostami.
Z rezerwatu do Michniowa trasa prowadziła szlakiem niebieskim. Wieś Michniów w dniach 12–13 lipca 1943 roku była dwukrotnie spacyfikowana i spalona przez Niemców za współpracę z partyzantami. Po wojnie stała się symbolem zbrodni popełnionych na ludności wiejskiej. Mogiła 204 ofiar masowego mordu znajduje się w środku wsi i razem z kaplicą św. Małgorzaty, Piętą Michniowską, Domem Pamięci Narodowej, Sanktuarium Męczeństwa Wsi Polskich z Lasem Krzyży i nowoczesnym kompleksem muzealnym stanowi Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie. Zwiedzanie ekspozycji z bogatym zbiorem dokumentów, fotografii, obejrzenie filmów i wysłuchanie nagranych wspomnień wywarło na zwiedzających ogromne wrażenie. Od mauzoleum dalsza trasa prowadziła pod pomnik poświęcony zamordowanej rodzinie gajowego Władysława Wikły. Po chwili zadumy nad losem ofiar II wojny światowej końcowy odcinek trasy prowadził leśną ścieżką na polanę z miejscem ogniskowym, gdzie odbyło się zakończenie złazu z ogniskiem turystycznym i konkursem krajoznawczym.
Alicja Mężyk
Przodownik turystyki pieszej, instruktor krajoznawstwa i ochrony przyrody PTTK, znakarz szlaków, organizator imprez turystycznych, prezes Oddziału Świętokrzyskiego PTTK im. St. Jeżewskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Podpisy
- Zwiedzanie ekspozycji w Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich (główne zdjęcie)
- Kapliczka św. Barbary przy drodze do Suchedniowa
- Tablica nad wejściem do kapliczki
- W rezerwacie „Kamień Michniowski”
- Mogiła ofiar w Michniowie
- Pieta Michniowska
- Las Krzyży
