Zmiany administracyjne w Europie po II wojnie światowej, przyznanie Polsce części południowej Prus Wschodnich z całą Warmią, przyczyniły się do szybkiego wzrostu zainteresowania ziemiami, na których żył i pracował Mikołaj Kopernik przez 40 lat. Wyszło ono z miasta, w którym astronom przyszedł na świat, z Torunia, już w 1945 roku. Jego imieniem nazwano powstały wówczas w tym mieście uniwersytet.
Znaczącym objawem zainteresowania Kopernikiem na Warmii była wystawa Kopernikowska w Muzeum Mazurskim w Olsztynie, połączona z obchodami 403. rocznicy śmierci astronoma we Fromborku 24 maja 1946 roku. Wystawę, otwartą dla zwiedzających do 7 września 1946 roku, zwiedziło ponad 8 tysięcy osób. To bardzo dużo, jeśli uwzględnić fakt, że w okresie trwania wystawy Olsztyn był jeszcze wyludniony.
Pierwszy polski przewodnik po Fromborku Marii Zołoteńko został wydany już w 1946 roku. Dwa lata później zaczęło funkcjonować w tym mieście Muzeum Mikołaja Kopernika, do którego, z pobudek narodowych, ustanowiono wstęp bezpłatny.
Zbliżał się rok 1953, ogłoszono go Rokiem Odrodzenia oraz Rokiem Kopernika (w 410. rocznicę śmierci astronoma). Obchody obejmowały m.in. zorganizowanie imprez turystycznych, w tym Pierwszego Ogólnopolskiego Rajdu Turystyki Pieszej. Wytyczeniem tras zajął się istniejący od 1946 roku (jako oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego) Oddział Warmińsko-Mazurski PTTK w Olsztynie. Jedna z opracowanych ośmiu tras pieszych nosiła nazwę Szlaku Kopernikowskiego i jest to pierwszy odnotowany przypadek użycia takiej nazwy.
Warto przytoczyć oryginalny zapis z dokumentacji Regionalnej Komisji Turystyki Pieszej w Olsztynie (1946 rok): Szlak Warmiński (Kopernikowski ze względu na leżące na nim miejscowości upamiętnione pobytem i działalnością astronoma). Szlak wiedzie z Ostródy do Piławek i statkiem kanałami do Elbląga, zwiedzanie zamku w Malborku, wzgórz Elbląsko-Tolkmickich, Fromborka, Krynicy Morskiej i Zalewu Wiślanego, Braniewa, doliny rzeki Wałszy pod Pieniężnem, Ornety, Lidzbarka Warmińskiego i Olsztyna. Wprawdzie Ostróda, Kanał Elbląski i Malbork niewiele mają wspólnego z Warmią i Kopernikiem, ale przeważyła tu chęć pokazania innych ciekawostek regionu, zaproponowano więc rejs statkiem i podróż pociągiem.
Szlak między Elblągiem a Olsztynem wytyczono szczegółowo. Trasa dobrana była starannie i ciekawie, niewiele różniła się od dzisiejszego przebiegu pieszego Szlaku Kopernikowskiego (oprócz odcinka Lidzbark Warmiński–Dobre Miasto).
25 tysięcy turystów
Dokumentacja Regionalnej Komisji Turystyki Pieszej, tym razem z roku 1955, zawiera ciekawą informację wskazującą najbardziej uczęszczane szlaki, a wśród nich Szlak Kopernikowski (podany jest jego przebieg: Elbląg, Frombork, Lidzbark, Orneta, Olsztyn). Dane o frekwencji mówią o 25 tysiącach turystów, którzy ten szlak odwiedzili. Czy jest to liczba wiarygodna, nie wiadomo, choć warto pamiętać o licznych młodzieżowych obozach pieszych wędrujących w tamtych czasach.
Ciekawostką jest fakt, że szlak ten oznakowany został znakami w kolorze czerwonym i ta tradycja kontynuowana jest do chwili obecnej. Dziś szlakiem opiekują się na terenie województwa warmińsko-mazurskiego oddziały PTTK w Olsztynie i Elblągu.
Takie były początki Szlaku Kopernikowskiego pieszego. Ostateczny jego przebieg ukształtował się w latach 60. XX wieku i zasadniczo nie zmienił się od tamtej pory. Pieszy Szlak Kopernikowski biegnie dzisiaj z Olsztyna przez Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński, Braniewo, Frombork, Elbląg, a następnie przekracza granicę województwa, prowadząc do Grudziądza.
Autem, motocyklem, rowerem
Prócz szlaku pieszego istnieje też samochodowy Szlak Kopernikowski. Nazwy tej używano od lat 60. XX wieku i taką trasą przez Warmię do Elbląga jeździły wycieczki autokarowe i nieliczni początkowo turyści zmotoryzowani. Szlak samochodowy w bardziej rozbudowanej postaci powstał dopiero w następnej dekadzie przy okazji organizowanych z dużym rozmachem obchodów 500. rocznicy urodzin astronoma. Podjęte zostały wówczas prace nad wytyczeniem trasy samochodowej z Torunia przez Brodnicę, Nowe Miasto Lubawskie, Lubawę, Grunwald, Stębark, Olsztynek, Olsztyn, Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński, Ornetę, Pieniężno, Braniewo, Frombork, Elbląg do Gdańska. Szlak oznakowany został w sposób bardzo ciekawy i przyjazny użytkownikowi poruszającemu się autem, motocyklem czy rowerem. Ówczesne prawo o ruchu drogowym nie znało pojęcia tymczasowego oznakowania poziomego w kolorze żółtym. Tak więc zamiast malować oznakowanie osi jezdni i innych miejsc kolorem białym, pomalowano je na żółto na całej trasie od Torunia przez Olsztyn po Gdańsk. Powstało też wiele dobrze opracowanych przewodników i map ułatwiających wędrowanie.
Przebieg dzisiejszego samochodowego Szlaku Kopernikowskiego nie różni się w zasadzie od tego sprzed 50 lat. Oczywiście zmieniło się z powodu istniejących przepisów oznakowanie. Dziś o szlaku informują właściwe znaki drogowe oraz tablice. Jego przebieg można śledzić na urządzeniach elektronicznych. Wciąż wiedzie on do interesujących miejscowości pełnych zabytków i współczesnych ciekawostek, a Mikołaj Kopernik patronuje podróżnym.
Tekst Marian Jurak
Przewodnik turystyczny, pasjonat turystyki rowerowej i kajakowej, działacz społeczny i kulturalny Warmii i Mazur, członek władz centralnych PTTK.
