Wapno leży we wschodniej części powiatu wągrowieckiego, na terenie Pałuk. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1299 roku. W latach 1956–1971 było to osiedle górnicze. Pod względem powierzchni jest obecnie stolicą najmniejszej gminy wiejskiej w województwie wielkopolskim.
Od dawna znane były zalegające tuż pod powierzchnią ziemi pokłady gipsu, który błędnie uważano za wapno (stąd nazwa wsi). Od 1828 roku eksploatował je na większą skalę Florian Wilkoński, a po nim Moszczeńscy. W 1869 roku natrafiono na głębokości 36 m na solankę, a dwa lata później na poziomie 160 m – na pokład soli kamiennej. Złoże w Wapnie jest małe i ma kształt nieregularnej elipsy o wymiarach 700×350 m, a w głąb sięga prawdopodobnie do głębokości 4 km. Jego odkrycie i podjęcie eksploatacji było właściwie sprawą przypadku.
Moszczeńscy sprzedali Wapno zakładom sodowym w Mątwach koło Inowrocławia, które wybudowały tu przetwórnię gipsu (istniała do 1933 roku). W latach 1911–1917 po rozpoznaniu geologicznym powstała głębinowa kopalnia soli kamiennej. W 1930 roku uzyskano z niej 101 tys. ton soli, a po rozbudowie w latach 1959–1965 wydobycie doszło do 400 tys. ton rocznie.
Dnia 5 sierpnia 1977 roku woda, która rozpuściła ochronną warstwę soli nad strefą wydobywczą, niespodziewanie zalała kopalnię. Niekonserwowane pokłady zaczęły się zapadać, co w konsekwencji spowodowało osiadanie gruntu, niszczenie dróg i zawalanie się budynków. Dla przyspieszenia tego procesu doprowadzono 6-kilometrowym rurociągiem wodę z Jeziora Czeszewskiego. Pokłady soli rozpuściły się i kopalnia przestała istnieć. Dziś o górniczej przeszłości wsi świadczą obszerne zabudowania, które stoją na nienaruszonym złożu, i odsłonięty w 2001 roku pomnik 90-lecia kopalni.
W latach 1949–1956 na podobnym wysadzie solnym powstała kopalnia w Kłodawie, która obecnie jest praktycznie jedynym w Polsce producentem różnych gatunków soli wydobywanej metodą górniczą. W dodatku jest to sól niewymagająca oczyszczania.
Osiadanie gruntu w wyniku zalania pokładów soli spowodowało zniszczenie wielu zabudowań w Wapnie
fot. z 1977 roku z archiwum „Kroniki Wielkopolski”
W centrum wsi na wagonikach z kopalni soli
wypisano najważniejsze daty z historii Wapna
fot. Paweł Anders
Pomnik 90-lecia kopalni fot. Paweł Anders
Tekst i zdjęcia Paweł Anders
Krajoznawca i regionalista, członek Wielkopolskiego Klubu Publicystów Krajoznawczych PTTK. Członek Honorowy PTTK.
