Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie to wyjątkowe miejsce na turystycznej mapie Polski. Prezentowane jest tu stuletnie dziedzictwo przemysłowe miasta, jakim jest hutnictwo szkła. Wyjątkowość tej placówki polega na nowatorskim połączeniu różnych form przekazu. Goście mogą nie tylko podziwiać eksponaty na wystawach stałych i czasowych, ale także skorzystać z interaktywnego programu zwiedzania.
Zwiedzający mają okazję przyjrzeć się kolejnym etapom kształtowania szklanego wyrobu, jego wydmuchiwaniu i zdobieniu, a przy tym poznawać tajniki trudnej profesji hutnika. Mogą także spróbować swoich sił w szklarskim rzemiośle, na przykład własnoręcznie wybić szklany medal stemplem w gorącej masie czy zapisać się na warsztaty zdobienia szkła.
Dzięki ambitnemu programowi wystawienniczemu Centrum zdobyło wiele prestiżowych nagród i wyróżnień m.in. w konkursach: „Polska pięknieje – 7 Cudów Funduszy Europejskich” (2013), „7 nowych cudów Polski” (2013), Najlepszy Produkt Turystyczny Polski (2013), Ambasador Wschodu – w dziedzinie Turystyka (2022).
Metody ręcznej produkcji
Sercem muzeum jest warsztat hutniczy z piecem do wytopu szkła. Tutaj można z bliska przyjrzeć się procesowi produkcji metodą ręcznego formowania. Pracujący na podeście hutnicy kształtują szklaną materię o temperaturze 1100–1200 stopni Celsjusza. Mieniąca się ciepłymi, pomarańczowo-żółtymi barwami masa w takiej temperaturze ma idealną konsystencję potrzebną do ręcznego formowania wyrobów. Podstawowym narzędziem pracy jest rurka – piszczel hutnicza, służąca do pobierania szkła z wnętrza pieca i rozdmuchiwania bańki szklanej do odpowiedniego rozmiaru i kształtu. Ręczna produkcja szklanych obiektów jest fascynującym widowiskiem, dlatego obserwacji tego procesu towarzyszą silne emocje.
Powstają tu między innymi najcenniejsze, bo absolutnie niepowtarzalne, wyroby wolnoformowane, czyli takie, które hutnik-artysta formuje od początku do końca ręcznie, kształtując plastyczną, gorącą szklaną masę i wykorzystując tylko proste narzędzia: szczypce, kształtowniki oraz nożyce. Ten sposób produkcji wymaga nie tylko kunsztu technicznego, ale również dużego talentu plastycznego oraz wyobraźni przestrzennej. Szkła wolnoformowane są domeną najlepszych hutników. Powstają wyłącznie pojedyncze sztuki – niemożliwe jest bowiem zrobienie tą metodą dwóch identycznych przedmiotów. Szkła wolnoformowane to elita szklanego świata, wyjątkowa ozdoba.
Inną metodą ręcznej produkcji jest wytwarzanie szkła przy użyciu form. Tu technika do pewnego momentu jest taka sama: hutnik nabiera porcję szkła na piszczel, rozdmuchuje, barwi i umieszcza w formie lub przedformie. Takie wyroby uzyskują finalnie identyczny (forma) lub zbliżony (przedforma) kształt. Ale na tym ich podobieństwo się kończy. Ręcznie kształtowane detale – ucha, wylewy, ranty, barwienie za pomocą granulatów i pudrów sprawiają, że wykonane tą ręczną metodą szkła jednak różnią się między sobą.
Hutnik przy pracy fot. CDS
W warsztacie malarskim i pracowni witrażu
Na poziomie minus trzecim budynku głównego znajdują się warsztaty zdobienia szkła. Tutaj pracują zdobnicy szkła. W warsztacie malarskim wyroby zdobione są farbami ceramicznymi, witrażowymi i akrylowymi.
Warsztat witrażu to miejsce, w którym powstają witraże w technice klasycznej, technice Tiffany’ego i technice witrażu amerykańskiego. Przy tworzeniu witraży najczęściej wykorzystywane jest tak zwane szkło antyczne, które produkowane jest od wieków tą samą metodą. Wykorzystywane jest także szkło katedralne (o nierównej powierzchni i grubości) oraz melanżowe (jednocześnie barwione i mącone).
Co ogranicza grawera?
Stanowisko grawera przyciąga duże zainteresowanie. Grawerunek na szkle to bardzo trudna technika zdobienia. Wymaga precyzji, pewnej ręki, artyzmu. Na gładkiej powierzchni powstają prawdziwe, płaskorzeźbione obrazy, obfitujące w szczegóły, pełne światłocieniowych załamań i głębi. Grawerowane mogą być imiona, dowolne teksty, widoki, herby, a nawet portrety. Grawera ogranicza jedynie skala umiejętności i czas (rozbudowane sceny wymagają dużego nakładu pracy i tym samym czasu). Te pełne koronkowych szczegółów, unikatowe dekoracje są zawsze wykonywane ręcznie. Dzięki nim zdobione w ten sposób kielichy, wazony, patery i inne wyroby stają się dziełami sztuki, zachowując jednocześnie swoją funkcję użytkową.
Praca szlifierzy i palnikarzy
W warsztacie szlifierskim, czyli kuglerskim, szkło jest zdobione najstarszą techniką zdobniczą – techniką szlifowania. Za pomocą tarcz diamentowych, kamiennych, korundowych i polerskich instalowanych na maszynach szlifierze wykonują na powierzchni szkła głębokie nacięcia, tworzące najczęściej symetryczne wzory.
Warsztat palnikarski zwany jest także warsztatem miniatury szklanej. Na tym stanowisku w płomieniu palnika, w temperaturze około 600 stopni Celsjusza, artysta formuje szklaną miniaturę (kwiat, figurkę itp.), wykorzystując specjalne pręty kolorowego szkła boro-krzemowego. Niewielkie miniatury powstają w ciągu kilku, kilkunastu minut, natomiast bardziej zaawansowane wzory mogą wymagać całego dnia pracy palnikarza.
Tak powstaje kultowa szklana ryba fot. CDS
Atrakcyjna oferta dla turystów
Zwiedzanie muzeum obejmuje 15-minutowy film oraz wystawy stałe i czasowe. Gabloty i sale wystawowe wypełniają dzieła historyczne i współczesne, szkła użytkowe, dekoracyjno-użytkowe i unikaty, czyli jednostkowe, artystyczne artefakty. Corocznie dodatkowo przygotowywanych jest kilka wystaw czasowych, prezentujących najciekawsze wydarzenia, zastosowania szklanej materii, kolekcje muzealne i artystyczne.
W drugim obiekcie należącym do Centrum Dziedzictwa Szkła – Piwnicach Przedprożnych, czyli miejskiej trasie podziemnej, urządzone zostało niewielkie laboratorium optyczne, gdzie prezentowane jest zastosowanie szkła w fizyce. W tej części muzeum również zorganizowano wystawy stałe i czasowe szkła artystycznego i użytkowego. Na szczególną uwagę zasługuje ekspozycja najcenniejszych dzieł szklanej sztuki, wykonanych przez artystów związanych z Krosnem lub pochodzących z niego (m.in. Stanisława Pawła oraz Stanisława Jana Borowskich, Jerzego i Mateusza Marajów czy Henryka i Rafała Ryszów, Pati Dubiel, Agnieszki Leśniak-Banasiak, Witolda Śliwińskiego). To wszystko mieści się w dawnych miejskich piwnicach z XVI i XVII wieku, znajdujących się pod rynkiem starówki. Na trasie podziemnej przewodnicy zajmująco opowiadają o funkcji piwnic mieszczańskich w dawnych wiekach i ich zastosowaniu.
Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie jest otwarte codziennie. W pobliżu nie brakuje miejsc parkingowych, a muzeum (budynek główny) jest dostosowane do obsługi osób niepełnosprawnych.
Turyści też mogą spróbować swoich sił fot. CDS
Szczegółowe informacje i aktualności na stronie: www.miastoszkla.pl,
https://www.facebook.com/miastoszkla oraz pod nr. tel. 134440031.
Tekst Hanna Wajda-Lawera
Starszy kustosz Centrum Dziedzictwa Szkła. Doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, historyk sztuki. Autorka i współautorka ponad 150 publikacji krajoznawczych i popularnonaukowych. Kuratorka sztuki i komisarz ponad 100 wystaw muzealnych oraz projektów i działań ogólnokrajowych, a także zagranicznych. Uprawia turystykę rowerową.
Zdjęcia Archiwum Centrum Dziedzictwa Szkła
