Park Kadzielnia to wyjątkowe miejsce, będące niewątpliwie jedną z głównych atrakcji Kielc. Na odwiedzających, poza ciekawostkami przyrodniczymi, czekają także skałki, tyrolki, jeziorka, jaskinie oraz ścieżki edukacyjne przybliżające walory tego miejsca. Spragnieni wrażeń kulturalnych mogą wziąć udział w jednej z wielu imprez odbywających się w znajdującym się w parku amfiteatrze.
O pochodzeniu Kadzielni
Do dziś nie ma pewności, skąd pochodzi nazwa Kadzielni. Według jednych ma ona związek z właścicielem tego terenu, którym miał być kościelny katedry Wniebowzięcia NMP zwany kadzielnikiem. Z kolei inni wskazują na związki z porastającym ten teren i służącym do wyrobu kadzidła jałowcem. Wiadomo natomiast czemu Kadzielnia zawdzięcza swój obecny wygląd. Wszystko zaczęło się blisko 360 milionów lat temu. Były to czasy, gdy fragment skorupy ziemskiej, na którym dziś leżą m.in. Kielce i Góry Świętokrzyskie znajdował się bliżej równika, pod powierzchnią płytkiego, tętniącego życiem tropikalnego morza. Morze z czasem ustąpiło, a powolne ruchy górotwórcze wypiętrzyły nawarstwiające się przez tysiąclecia wapienne osady, tworząc wznoszące się na 295 m n.p.m. wzgórze.
Od kamieniołomu do rezerwatu
W wieku XVIII z Kadzielni zaczęto pozyskiwać wapień, który znajduje zastosowanie w budownictwie, hutnictwie (przy produkcji szkła), rolnictwie (jako nawóz), a nawet przemyśle cukrowniczym. Na kadzielnickich wapieniach wzniesiono wiele budynków w mieście, w tym okazały Pałac Biskupów Krakowskich. Zresztą biskupi zawsze dostrzegali znaczenie tego miejsca. W końcu to za sprawą biskupa Kajetana Ignacego Sołtyka w 1770 roku stanął tutaj pierwszy piec do wypalania wapna. Działalność kamieniołomu zawieszono w 1 połowie XIX wieku. Wówczas to Kadzielnia stała się popularnym miejscem rekreacji i niedzielnych wycieczek „za miasto”. Planowano nawet utworzyć tutaj park z ogrodem botanicznym. Nic jednak z tego nie wyszło, a rosnący popyt na materiały budowlane spowodował, że w 1884 roku ponownie uruchomiono wyrobiska, które eksploatowano do 1968 roku.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zaczęto, oprócz gospodarczych, dostrzegać także przyrodnicze walory Kadzielni. Dzięki staraniom zakochanego w Górach Świętokrzyskich geologa Jana Czarnockiego w 1931 roku uchroniono od zniszczenia i objęto ochroną Skałkę Geologów. W 1962 roku utworzono na niej rezerwat przyrody „Kadzielnia” o powierzchni 0,6 ha. Obejmuje on swym zasięgiem górną część tego reliktowego ostańca skalnego.
Kadzielnia artystyczna
W 1971 roku w południowej części kamieniołomu wybudowano amfiteatr. W 2010 roku przeszedł on gruntowną modernizację i został zadaszony, a na przebudowanej widowni może obecnie zasiąść ponad 5400 widzów. Od 2021 roku nosi imię Andrzeja Litwina, wieloletniego dyrektora Wojewódzkiego Domu Kultury w Kielcach. W amfiteatrze odbywają się różnorodne wydarzenia kulturalno-rozrywkowe, w tym koncerty znanych gwiazd estrady (Bajm, Dawid Kwiatkowski, Sylwia Grzeszczak) oraz festiwale muzyczne (Kielce Rockują, Kielecka Gala Disco Polo czy Super Koncerty z Gwiazdami). Od pewnego czasu goszczą tutaj także artyści kabaretowi, którzy bawią publiczność podczas Polskiej Nocy Kabaretowej czy Świętokrzyskiej Biesiady Kabaretowej.
Jeziora Kadzielni
Efektem działalności górniczej na Kadzielni są głębokie wyrobiska, które po zakończeniu eksploatacji zaczęły być zalewane wodami podskórnymi. Utworzyły one jeziorko, zwane od wyjątkowego koloru wody – Szmaragdowym. Zarybione niegdyś pstrągami, niestety wyschło w latach 80. XX wieku. Obecnie w północno-zachodniej części wyrobiska utworzyło się niewielkie jeziorko zasilane głównie wodami opadowymi oraz podpowierzchniowymi pochodzącymi z pobliskiej rzeki Silnicy. Jego powierzchnia zmienia się wraz z porami roku i choć nie ma pierwotnej, szmaragdowej barwy, to jednak stanowi niewątpliwą ozdobę i urozmaicenie dla surowego krajobrazu dawnego kamieniołomu.
Kadzielnia jaskiniowa
Kadzielnia to również jedno z najbardziej znanych stanowisk jaskiniowych w Polsce. Zidentyfikowano tutaj aż 25 jaskiń i schronisk skalnych. Trzy z nich, Jaskinia Odkrywców, Prochownia i Szczelina na Kadzielni, tworzą obecnie największy i najdłuższy w regionie system jaskiniowy o łącznej długości około 400 metrów. Część tego systemu udostępniona jest dla zwiedzających i stanowi Podziemną Trasę Turystyczną. Z uwagi na zimujące tutaj nietoperze jest ona dostępna od kwietnia do października. Zwiedzanie liczącej sobie 140 m długości trasy trwa około 30 minut i odbywa się pod opieką przewodnika.
Kadzielnia pomnikowa
Charakterystycznym elementem krajobrazu Kadzielni są pomniki. Najstarszy i zarazem najokazalszy wzniesiono w 1979 roku na Wzgórzu Harcerskim i poświęcono „Bojownikom o Narodowe i Społeczne Wyzwolenie”. Autorem tego dzieła był Stefan Maj. Kolejne dwa znajdują się na Skwerze Pamięci Ofiar Katynia. Są to odsłonięty w 2013 roku głaz z tablicą poświęconą zamordowanym w 1940 roku z rozkazu Stalina kielczanom, oficerom Wojska Polskiego i funkcjonariuszom Policji Państwowej oraz pomnik Matki Polki Sybiraczki, którego odsłonięcie i uroczyste poświęcenie miało miejsce w październiku 2021 roku. W tym samym roku odsłonięto jeszcze pomnik poświęcony obrońcom Kielc, którzy na przedpolach Kadzielni 5 września 1939 roku pod komendą płk. Wacława Wilniewczyca, walczyli z niemieckim najeźdźcą. Z kolei w 2005 roku, na wschodnich zboczach Kadzielni, pomiędzy amfiteatrem a ulicą Krakowską, z inicjatywy ówczesnego prezydenta Kielc, Wojciecha Lubawskiego, ustawiono dwie żelbetonowe tablice Dekalogu. Ten liczący 6 m wysokości monument ma symbolizować wspólne wartości chrześcijaństwa, judaizmu i islamu.
Pamięci Jerzego Kapuścińskiego
Z Kadzielnią nierozerwalnie związana jest postać Jerzego Kapuścińskiego, jednego z najbardziej znanych i zasłużonych przewodników i miłośników przyrody. Ten autor licznych publikacji popularyzujących region świętokrzyski pełnił wiele funkcji społecznych w PTTK, Lidze Ochrony Przyrody oraz Loży Jerzych. Jako wybitny znawca regionu przez prelekcje i słuchowiska radiowe propagował jego walory przyrodnicze i kulturowe. Obecnie ma on tutaj swoją ławeczkę, przy której można posłuchać jednej z jego opowieści o Kadzielni. Jego imię nosi także oddana do użytku w 2019 roku biegnąca dookoła kamieniołomu ścieżka edukacyjna.
Kadzielnia aktywna
W Kadzielni znajdziemy także coś dla amatorów mocnych wrażeń i zapierających dech w piersiach widoków. Liczącą sobie łącznie 600 m Podniebną Trasę Widokową otwarto wiosną 2019 roku. Składa się ona z trzech tyrolek, platform widokowych i poprowadzonego wśród koron drzew mostu linowego. Najdłuższy ze zjazdów ma ponad 330 metrów, trwa ponad 40 sekund i odbywa się na wysokości 40 m ponad skałami Kadzielni. Trasa jest w pełni zabezpieczona, a jedyne co może zagrażać to nisko latające czarownice, o czym amatorów podniebnych zjazdów informuje ustawiony przy tyrolce znak ostrzegawczy. Najnowszą atrakcją, otwartą w kwietniu 2022 roku, jest największy w Kielcach skatepark. Na powierzchni ponad 660 m kw. znalazły się m.in. takie urządzenia jak bank i spine ramp, pumptrack, Quarter Pipe, cornery, rollin, bowl, funboxy, poręcz czy piramida. Skatepark jest otwarty przez cały rok oraz całkowicie bezpłatny.
Tekst i zdjęcia Dariusz Mazurek
Instruktor Krajoznawstwa Regionu PTTK, Przodownik InO, autor ponad 200 tras turystyczno-krajoznawczych na orientację.
Skałka Geologów
Amfiteatr Kadzielnia powstał w 1971 roku w południowej części dawnego kamieniołomu
Podziemna Trasa Turystyczna na Kadzielni
