W serii wydawniczej „Mijające krajobrazy Polski” ukazał się kolejny tom zatytułowany „Z biegiem Wisły” zawierający materiały trzech seminariów organizowanych w ramach Roku Wisły w Krakowie, Warszawie i Gdańsku. Wisła płynąc „po polskiej krainie” jest symbolem naszej polskości i tożsamości, jest rzeką wszystkich ziem polskich, rzeką naszych dziejów (…) milczący świadek życia pokoleń, ich rodzenia się i umierania. Ich twórczych wysiłków związanych z gruntowaniem wszystkiego, co Polskę stanowi. Ich zmagań, czasem zmagań na śmierć i życie, ażeby utrzymać i zabezpieczyć to, co ojczyste, co jest wspólnym dorobkiem i wspólnym dziedzictwem – tak powiedział o Wiśle papież Jan Paweł II, w Gdyni, 11 czerwca 1987 r.
Wisła jest najdłuższą rzeką Polski (1047 km) i zarazem najdłuższą rzeką w zlewisku Morza Bałtyckiego. Dolina Wisły przebiega przez różne kompleksy leśne, obszary chronione – rezerwaty i Natura 2000. Nad Wisłą są położone zabytkowe zespoły miejskie, zamki oraz cenne obiekty sakralne. Znamienne jest, iż narodowy znak Rodła podkreślający tożsamość Polaków używany przez Związek Polaków w Niemczech od 1932 r., nawiązuje do biegu Wisły z zaznaczonym Krakowem jako kolebką kultury polskiej.
Rok 2017 uchwałą Sejmu RP z dnia 22 czerwca 2016 r. został ustanowiony Rokiem Wisły. Idea obchodów została zainicjowana przez Społeczny Komitet Obchodów Roku Rzeki Wisły i zyskała poparcie szeregu instytucji i samorządów. W związku z tym, na terenie całego kraju podejmowano szereg różnych inicjatyw dla uczczenia tego roku.
Komisja Krajoznawcza ZG PTTK wraz z kilkoma Oddziałami PTTK i Centralnym Ośrodkiem Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie, włączając się do obchodów Roku Wisły przygotowała w 2017 r. trzy spotkania – w Krakowie, Warszawie i Gdańsku pod wspólnym hasłem Z biegiem Wisły, które nawiązywały do organizowanych od 2010 r. seminariów z cyklu Mijające krajobrazy Polski (Tabela 1). Wybór ww. miejsc na organizację seminariów może w zasadzie odpowiadać podziałowi biegu Wisły na trzy części:
– bieg górny – od źródeł do Zawichostu (poniżej ujścia Sanu),
– bieg środkowy – od Zawichostu do ujścia Narwi (operacyjnie często przyjmuje się do stopnia wodnego Włocławek),
– bieg dolny – od ujścia Narwi (lub od stopnia wodnego Włocławek) do ujścia.
Celem spotkań było przedstawienie zróżnicowania krajobrazu doliny Wisły od źródeł do jej ujścia z uwzględnieniem problemów jego ochrony. Łącznie wygłoszono 28 referatów dla prawie 200 uczestników. W ramach seminarium w Gdańsku odbyła się także sesja terenowa w rejonie ujściowego odcinka Wisły.
W tomie wydanym w 2020 r. znajduje się 14 autorskich tekstów spośród wygłoszonych referatów oraz pięć tekstów XIX-wiecznych autorów (mała antologia), które ilustrują warty odnotowania – ówczesny punkt widzenia problemów Wisły, jej przyrody, funkcji, znaczenia krajobrazowego i warunków życia ówczesnych społeczności. Zamieszczono także dwa współczesne literackie zapisy o Wiśle: Marii Marandy z Łodzi – honorowego członka PTTK oraz krakowskiego pieśniarza i poety Leszka Długosza.
Tom ten został poświęcony pamięci niedawno zmarłego Profesora Wojciecha Kosińskiego (1943–2020), który na seminarium w Krakowie w 2017 r. przedstawił referat pt.: Wisła od źródeł do ujścia. Spojrzenie architekta krajobrazu na dolinę rzeki. Niestety, przedwczesna śmierć nie pozwoliła Mu na przygotowanie tekstu do druku. Zamieszczony na końcu tomu „Album” mógłby stanowić tło do bardzo interesującego referatu, wygłoszonego przez Profesora z wielką erudycją i z wyjątkową swadą.
Profesor Wojciech Kosiński był aktywnym uczestnikiem naszych seminariów, gotów do współpracy z krajoznawcami, dostrzegał piękno krajobrazu i wyczuwał jego zagrożenia. Udowadniał to w wygłaszanych referatach, a także w publikacjach pisanych piękną polszczyzną. Bardzo liczyliśmy na udział Profesora w planowanym VII Kongresie Krajoznawstwa Polskiego z referatem pod roboczym tytułem Idea krajobrazu i piękna.
Niniejsza publikacja nawiązuje do rocznika „Ziemia” wydanego w 2018 r. pod redakcją Andrzeja Gordona i Elżbiety Matusiak-Gordon, zawierającego teksty kilkunastu autorów przygotowane w ramach Roku Wisły. Mamy nadzieję, że drukowane w tym tomie materiały ukażą czytelnikom wybrane aspekty krajobrazu, jego walory przyrodnicze i kulturowe oraz zwrócą uwagę na konieczność ochrony elementów krajobrazu, dostrzeganych po obydwu brzegach – „królowej” polskich rzek.
Dotychczas w serii „Mijające krajobrazy Polski” dotychczas ukazały się następujące tytuły:
Małopolska, red. Józef Partyka, wyd. Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, Kraków 2011.
Mazowsze Otwock 1916–2011, red. Paweł Ajdacki, wyd. PTTK O/Otwock, Otwock 2011.
Eseje o Krakowie, red. Józef Partyka, wyd. Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, Kraków 2012.
Dolny Śląsk. Krajobraz dolnośląski kalejdoskopem jest…, red. Krzysztof R. Mazurski, Wyd. Proksenia, Kraków 2012.
Ziemia Jeleniogórska, red. Krzysztof Tęcza, wyd. Oddział PTTK „Sudety Zachodnie”, Jelenia Góra 2013.
Lubań, red. Krzysztof Tęcza, wyd. Oddział PTTK „Sudety Zachodnie”, Jelenia Góra 2014.
Białystok, red. Katarzyna Pierwienis-Laskowska, wyd. Regionalny Oddział PTTK
w Białymstoku, Białystok 2015.
Świętokrzyskie, red. Andrzej Rembalski, wyd. Wszechnica Świętokrzyska, Kielce 2015.
Polesie dawniej i dziś, red. Wojciech Kowalski, wyd. Zarząd i Komisja Krajoznawcza Oddziału Miejskiego PTTK im. Aleksandra Janowskiego w Lublinie, Lublin 2015.
Ziemia Jeleniogórska, red. Krzysztof Tęcza, wyd. Związek Gmin Karkonoskich, Pałac Bukowiec, 2017.
Ziemia Elbląska wczoraj i dziś, red. Dominika Kałabun, wyd. Oddział PTTK Ziemi Elbląskiej, Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK w Elblągu, Elbląg 2019.
Z biegiem Wisły, red. Józef Partyka, wyd. Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego PTTK, Warszawa 2020.
Ponadto w Wydawnictwie Uniwersytetu Rzeszowskiego, w serii Galicyjskie Drogi
i Bezdroża. III. Studium infrastruktury, organizacji i kultury podróżowania, red. Sabina Rejman, Rzeszów 2018, opublikowano teksty ośmiu referatów, które wygłoszono na konferencji naukowej Mijające krajobrazy Polski. Zmiany przestrzeni kulturowej i systemów komunikacji w czasach nowożytnych i współczesnych, zorganizowanej w dniach 6–7 listopada 2017 r. przez Instytut Historii UR z udziałem Oddziału PTTK w Rzeszowie.
Zachęcamy krajoznawców i przewodników, w tym regionalne pracownie i komisje krajoznawcze Oddziałów PTTK do organizowania seminariów z cyklu „Mijające krajobrazy Polski” i przygotowywania materiałów do kolejnych tomów w ramach tej serii wydawniczej.
Józef Partyka
