Położony na skraju Lasów Młochowskich Młochów zachęca do wizyty urokliwym klasycystycznym pałacem wzniesionym dla nieślubnej córki ostatniego polskiego króla oraz atrakcyjnym parkiem ze stawami. Od lat prowadzi się tu badania nad jednym z naszych ulubionych warzyw – ziemniakiem.
Młochów leży w gminie Nadarzyn, około 18 km na południe od powiatowego Pruszkowa. W źródłach pisanych wymieniany jest rok 1406, kiedy to należał do Młochowskich herbu Belina. Dobra Młochowskie pozostawały w rękach jednej arystokratycznej rodziny przez 176 lat. Wprawdzie nazwiska właścicieli są różne, ale powodem takiego stanu było to, że w kolejnych pokoleniach rodziły się same córki, które przyjmowały nazwiska swoich mężów: Kwilecki, Zawisza, Krasiński i Radziwiłł. Majątek Młochów w 1761 roku został kupiony przez Macieja Leona Sobolewskiego. W latach 1807–1825, dla jego syna Walentego i jego żony Izabeli (nieślubnej córki króla Stanisława Augusta Poniatowskiego), wzniesiono w stylu klasycystycznym, według projektu Jakuba Kubickiego, pałac z dwiema oficynami i oranżerią.
Gdy właścicielami Młochowa była Maria i Jan Zawiszowie, pałac, park i ogrody przeżywały okres największej świetności. Parkiem i ogrodami zajmował się wówczas starszy ogrodnik Antoni Marks, któremu zdarzało się przez cały dzień oprowadzać wycieczkę Warszawskiego Towarzystwa Kwiatowego. W parku było wiele gatunków drzew i krzewów oraz klomby z kwiatami kobiercowymi i różami. W oranżerii znajdowały się egzotyczne drzewa i inne okazy roślin, a w sadach – liczne gatunki drzew owocowych i winorośli. W 1890 roku w parku wykopano trzy stawy. Dwa pierwsze połączono szeregowo upustem murowanym, przez który przelewała się woda, a kolejny – dużym mostem. Na jednym stawie usypano wyspę, na której usytuowano figurkę Matki Boskiej, poświęconą przez Marię Zawiszynę pamięci swojej matki, Aleksandry z Sobolewskich hr. Kwileckiej. W 1915 roku pałac został spalony przez kozaków. W 1935 roku ostatnia właścicielka z tej rodziny, Magdalena Radziwiłłowa, sprzedała majątek hrabiemu Erykowi Kurnatowskiemu.
W czasie II wojny światowej w Młochowie schronili się księża ze Zgromadzenia św. Michała Archanioła z wychowankami prowadzonego przez siebie domu dziecka. Po wojnie majątek przejęło państwo. Pustą oranżerię zajęli księża i przekształcili ją w kościół, który po wielu latach stał się świątynią parafialną. Sam pałac został odbudowany w latach 1948–1957. Kolejnymi właścicielami majątku stały się instytucje rolnicze, od 1967 roku Instytut Ziemniaka.
W 1994 roku Instytut Ziemniaka przekazał zespół pałacowo-parkowy gminie Nadarzyn. Gmina z pomocą funduszy Unii Europejskiej przeprowadziła gruntowną rewitalizację parku. W 2022 roku wyremontowano zachodnią oficynę, nazwaną „Oficyną Kultury”, ponieważ została siedzibą oddziału Nadarzyńskiego Ośrodka Kultury i Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Niszczejący od 30 lat pałac czeka na renowację i zagospodarowanie.
W parku można usiąść koło fontanny z widokiem na pałac, zjeść gofra, lody i napić się kawy. Jest plac zabaw dla dzieci i siłownia na wolnym powietrzu. Organizowane są tam imprezy sportowo-kulturalne, a od paru lat w miesiącach letnich odbywają się niedzielne koncerty plenerowe „Zaparkuj w Młochowie”, przygotowywane przez Nadarzyński Ośrodek Kultury.
W parku zaczyna się zielony szlak turystyczny, który prowadzi do lasu zabytkową aleją lipową. Przecina się on ze szlakiem żółtym, prowadzącym z Rozalina do stawu w Krakowaniach, którego autorem był hodowca ziemniaka, dr Zbigniew Czyżewicz (1913–1986), strażnik i miłośnik przyrody. W lesie znajdują się dwa rezerwaty: Rezerwat „Młochowski Łęg” i „Młochowski grąd”. Druga zabytkowa aleja lipowa prowadzi z Młochowa w kierunku wsi Parole. Do Młochowa można dojechać także ścieżkami rowerowymi z Nadarzyna, Tarczyna i Rozalina.
Tekst i zdjęcia prof. dr hab. Renata Lebecka
Pracownik Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB, Oddział w Młochowie, interesuje się podróżami i muzyką poważną.
Zabytkowy, ceglany, trójarkadowy most wybudowany nad połączeniem dwóch stawów opartych na systemie rzeki Utraty
