Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej, związany ze Szlakiem Kopernikowskim, zaskakuje tajemniczymi leśnymi ścieżkami i widokami na Zalew Wiślany. Liczne szlaki piesze i rowerowe prowadzą przez najbardziej atrakcyjne turystycznie wzgórza między Elblągiem a Tolkmickiem. W trakcie wypraw można zobaczyć zabytkową architekturę, w tym domy podcieniowe, kościoły i kapliczki. Równie interesujące są pomniki przyrody i staropruskie grodziska.
Wysoczyzna Elbląska to obszar w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego położony pomiędzy Żuławami Wiślanymi, Równiną Warmińską i Wybrzeżem Staropruskim. Jedna z charakterystycznych jest wyjątkowe zróżnicowanie rzeźby terenu. Jary, wąwozy, wzniesienia oraz wartko płynące potoki i strumienie spływające do jeziora Druzno i Zalewu Wiślanego, nadają Wysoczyźnie Elbląskiej górski charakter i przyciągają miłośników przyrody z całej Polski i Europy. Od strony Zalewu Wiślanego, na odcinku od Elbląga do Fromborka, występują fragmenty martwego klifu, który obecnie jest odsunięty od brzegu Zalewu Wiślanego. Urozmaicony teren zachwyca pięknymi krajobrazami, a Wysoczyzna Elbląska nazywana jest często „Bieszczadami Północy”.
Co w trawie piszczy?
Górski charakter Wysoczyzny Elbląskiej znajduje także odzwierciedlenie w świecie przyrody. Na terenie Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej stwierdzono występowanie około 800 gatunków flory, w tym 154 gatunków roślin chronionych, rzadkich i zagrożonych. Na szczególną uwagę zasługują gatunki górskiej flory, rzadkie na północy Polski, takie jak: tojad dzióbaty, olcha szara, manna gajowa, kosmatka gajowa, lepiężnik biały, żebrowiec górski i przetacznik górski. Inne rzadkie gatunki tu występujące to m.in. wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, wiciokrzew pomorski, szczyr trwały, pióropusznik strusi, skrzyp olbrzymi, widłak wroniec, bez koralowy czy też różne storczyki.
Na Wysoczyźnie Elbląskiej przeważają lasy bukowe, ale możemy spotkać także dęby, brzozy i sosny. Najbardziej znanym drzewem jest jeden z najgrubszych (ponad 10 metrów w obwodzie) oraz najstarszych (ponad 700 lat) dębów w Polsce – dąb Bażyńskiego, który ma bardzo bogatą historię. W jego wnętrzu kiedyś mieścił się m.in. sklepik i piwiarnia, a jego rozmiar mierzono poprzez udział pruskich żołnierzy, których podobno wewnątrz dziupli mieściło się jedenastu, i to w pełnym rynsztunku.
Dodatkową atrakcją są pozostałości po lądolodzie skandynawskim, czyli głazy narzutowe. Jednym z najpopularniejszych jest legendarny „Diabelski Kamień” w elbląskiej „Bażantarni”, Kamień Złotego Wina w rezerwacie przyrody „Buki Wysoczyzny Elbląskiej” oraz leżący w bezpośrednim sąsiedztwie Parku „Święty Kamień” omywany wodami Zalewu Wiślanego.
Dokładniejsze poznanie przyrody i historii Wysoczyzny Elbląskiej umożliwiają ścieżki edukacyjne, a najcenniejsze przyrodniczo miejsca w Parku i otulinie chronione są jako rezerwaty przyrody.
Rezerwaty Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej
- „Kadyński Las” – został utworzony w celu zachowania fragmentu starodrzewu bukowo-dębowego. Są tu 200-letnie drzewa oraz cenne rośliny występujące w runie. Przez obszar rezerwatu przebiega ścieżka przyrodniczo-historyczna, której zwieńczeniem jest chętnie odwiedzana wieża widokowa. Jest to jedyny rezerwat udostępniony dla turystów.
- „Buki Wysoczyzny Elbląskiej” – obejmuje obszar niezwykle cenny pod względem przyrodniczym, o urozmaiconej rzeźbie z głębokimi rozcięciami erozyjnymi i deniwelacjami dochodzącymi do 60 metrów. Liczne strumienie i potoki, znaczne spadki oraz erozja gleb nadają obszarowi rezerwatu unikalny, wyjątkowo malowniczy charakter. Spotkamy tu 100-letnie buki dorastające nawet do 30 metrów wysokości oraz typowo górskie gatunki roślin.
- „Dolina Stradanki” – to teren niezwykle pięknego i unikatowego krajobrazu malowniczo meandrującej doliny Stradanki wraz z siecią bocznych dolinek i porastającego te tereny lasu bukowego. To najdziksze ostępy Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej, z dobrze zachowanymi fragmentami naturalnych ekosystemów leśnych: buczyn, grądów, lasów wilgotnych, łęgowych, olsów i borów bagiennych.
- „Nowinka” – względne różnice wysokości przekraczają tutaj miejscami 50 metrów. Jarami płyną cieki, łączące się ostatecznie w jeden większy strumień – dopływ Biorą one swój początek z licznie rozsianych na tym obszarze wysięków wodnych. To właśnie formy erozyjne stanowią główny walor rezerwatu.
Zachwyca od wieków
Jako początek turystyki w okolicach Elbląga możemy umownie przyjąć rok 1773, kiedy to rozpoczęła się rozbiórka murów i fortyfikacji miejskich. Wtedy to mieszkańcy zaczęli na nowo odkrywać okolice. Ówczesny Elbląg był coraz silniejszym ośrodkiem przemysłu, co przekładało się na miejsca pracy i zamożność mieszkańców. Na Zalewie Wiślanym raczkowała już żegluga pasażerska, a Wysoczyzna Elbląska, z trudno dostępnymi jarami i wąwozami, pozostała praktycznie nieodkryta. Dodatkowo w regionie była rozbudowana sieć dróg oraz nowo powstała Kolej Nadzalewowa.
Wraz z coraz większym rozwojem turystyki powoływano towarzystwa turystyczne mające propagować walory krajoznawcze tej pięknej krainy. Dla jej potrzeb zaadaptowano najbardziej atrakcyjne tereny Wysoczyzny Elbląskiej, charakterystycznym miejscom nadawano legendarne i mitologiczne nazwy, urządzano miejsca widokowe, budowano miejsca noclegowe i zajazdy.
Od Prusów do cesarza
Jednym z najlepiej zachowanych śladów po dawnych mieszkańcach Wysoczyzny Elbląskiej są Wały Tolkmita – staropruskie grodzisko, na terenie którego archeolodzy znaleźli dużą liczbę kości zwierząt hodowlanych, ceramikę, świadectwa odlewania metali, kowalstwa, obróbki kamienia i kości, żelazne sierpy i groty oszczepów. Znajduje się w odległości około 3 km na południowy wschód od Tolkmicka.
Na krajobraz kulturowy Wysoczyzny Elbląskiej duży wpływ miało sąsiedztwo Żuław Wiślanych. Świadczą o tym zachowane w wielu miejscowościach charakterystyczne domy podcieniowe, które możemy zobaczyć m.in. w Łęczu, Próchniku-Elblągu, Hucie Żuławskiej i Pagórkach, oraz zagrody holenderskie. We wschodnich krańcach Wysoczyzny Elbląskiej widoczne są wpływy historycznej Świętej Warmii poprzez występujące elementy małej architektury sakralnej.
Najcenniejszym zabytkiem Wysoczyzny Elbląskiej jest zespół pałacowo-folwarczny w Kadynach, stanowiący na początku XX wieku własność cesarza niemieckiego Wilhelma II. Za jego czasów Kadyny rozkwitają. Poza pałacem, zabudowaniami folwarcznymi z charakterystyczną bramą i stadniną koni powstają domy dla pracowników, szkoła, szpital, dom starców, karczma, kuźnia i poczta. Wszystko zostało zbudowane z lokalnie wytwarzanej czerwonej cegły. Kadyny słynęły także z przedmiotów wytwarzanych w Cesarskim Zakładzie Majoliki Artystycznej oraz ceramiki architektonicznej, np. kafli na stacji metra Theodor-Heuss-Platz w Berlinie. Wszystkie obiekty w Kadynach, wraz z zachowanym historycznym układem wsi, istnieją do dziś i pozwalają przenieść się w czasie.
Poczuć ducha minionej epoki możemy także w położonym nad Zalewem Wiślanym Tolkmicku. Tu zachował się średniowieczny układ miejski, gotycki kościół, fragmenty murów miejskich oraz liczne stare kamienice.
Aktywnie przez cały rok
Wysoczyzna Elbląska to raj dla wędrowców, rowerzystów, biegaczy oraz miłośników survivalu i jazdy konnej, na których czekają zróżnicowane szlaki turystyczne.
Główną trasą pieszą Wysoczyzny Elbląskiej jest Szlak Kopernikowski łączący miejsca pobytu Mikołaja Kopernika w północnej Polsce. Długość szlaku w województwie warmińsko-mazurskim wynosi 237 km, na terenie Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej 40 km. Inną ciekawą propozycją jest Pomorska Droga św. Jakuba, jeden z ważniejszych szlaków pielgrzymkowych, prowadzących z różnych stron świata do katedry Santiago de Compostela w północno-zachodniej Hiszpanii. W naszym województwie łączna długość szlaku wynosi 92 km, z czego niemal połowa – 40 km – przypada na tereny Wysoczyzny Elbląskiej. Droga jest oznaczona stylizowaną muszlą św. Jakuba, będącą symbolem pielgrzymów, oraz żółtymi strzałkami.
Na terenie Wysoczyzny Elbląskiej oznakowane są trasy dla osób uprawiających nordic walking, a przy dobrych warunkach śniegowych można tu spróbować sił w narciarstwie biegowym.
Ciekawe propozycje dla entuzjastów dwóch kółek
- Niebieski szlak „Święty Kamień” – 17,7 km długości (Tolkmicko–Święty Kamień–Chojnowo–Nowinka–Tolkmicko),
- czerwony „Trasa Kadyńska” – 24,8 km długości (Kadyny–Pagórki–Tolkmicko – Kadyny),
- żółty „Łyk historii” – 21,4 km długości (Elbląg–Jagodnik–Rakowo–Elbląg Próchnik–Krasny Las–Elbląg).
- Przez Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej przebiegają etapy szlaku Green Velo, który w dużej mierze pokrywa się ze śladami historycznego przebiegu Kolei Nadzalewowej łączącej dawniej Elbląg z Braniewem.
- Na wielbicieli nieco szybszej i bardziej wymagającej jazdy czeka szlak MTB (skrót od ang. mountain biking, czyli kolarstwa górskiego) w Kadynach oznakowany przez Nadleśnictwo Elbląg.
Zwiedzaj z mobilną aplikacją!
W poznawaniu Wysoczyzny Elbląskiej pomoże darmowa aplikacja mobilna „Kraina Buka”. Dzięki niej telefon zaprowadzi Cię w najciekawsze miejsca, opowie ich historię, pokaże turystyczne szlaki i zachęci do zdobycia wirtualnej odznaki m.in. w grze terenowej „Zdobywca Wysoczyzny Elbląskiej”.
Jolanta Zielińska
Geograf, krajoznawca, autorka przewodników i map po ziemi elbląskiej. Zawodowo związana z Parkiem Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej, gdzie zajmuje się edukacją i turystyką.
Kamil Zimnicki
Dziennikarz, regionalista, prezes Klubu Turystycznego im. Carla Pudora przy Oddziale PTTK Ziemi Elbląskiej, wiceprezes Elbląskiego Towarzystwa Kulturalnego. Zawodowo związany z Parkiem Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej, gdzie zajmuje się promocją i komunikacją.
Zdjęcia Zygmunt Gawron
Podpisy
- Tolkmicko widok z wieży widokowej
- Historyczny układ wsi w Kadynach zachował się do dziś
- Niedaleko pałacu w Kadynach rośnie jedno z najstarszych drzew w kraju – dąb Jana Bażynskiego
- Kolej nadzalewowa w okolicach Świętego Kamienia
