Wiele osób przybywających na Suwalszczyznę uważa ten region za jeden z najpiękniejszych zakątków Polski. Nieprzypadkowo więc, dla zapewnienia ochrony przyrody tego miejsca, utworzono tu w 1976 roku Suwalski Park Krajobrazowy, który jest najstarszą tego typu formą ochrony przyrody w Polsce.
Park zachwyca mnóstwem wzniesień i pagórków oddzielonych od siebie głębokimi dolinami rzecznymi i licznymi jeziorami, wśród których jest najgłębsze polskie jezioro Hańcza. Krajobraz ten to dzieło ostatniego zlodowacenia, podczas którego topniejące masy lądolodu i wody polodowcowe ukształtowały morenowe wzniesienia, kemowe stożki i wały ozów. To masa i siła płynących wówczas wód wyżłobiła i pogłębiła rynnę jeziora Hańcza. Jeszcze długo po ustąpieniu lodowca, na terenie dzisiejszego Parku, w rozległym zagłębieniu rzeki Szeszupy, zalegały bryły martwego lodu, które po wytopieniu utworzyły malownicze kompleksy jezior kleszczewieckich i szurpilskich, a także tych, przez które przepływa Szeszupa. Polodowcową pamiątką są również rozległe głazowiska, złożone z przetransportowanych tu lądolodem aż z gór skandynawskich i dna Morza Bałtyckiego kamieni.
Poza urozmaiconą rzeźbą terenu, północną Suwalszczyznę cechuje wyjątkowo surowy klimat. Mimo że w ostatnich latach zimy nie są tak długie i śnieżne, a mrozy mniej odczuwalne, jest to ciągle najzimniejszy rejon w naszym kraju. Suwalszczyzna znana jest też z silnych i porywistych wiatrów.
Mozaika siedlisk i warunki klimatyczne sprzyjają różnorodności świata roślin i zwierząt. Obok siebie występują tu zarówno siedliska i gatunki północne (borealne), jak i południowe oraz górskie. W lasach występują rzadkie zbiorowiska, np. świerczyna borealna na torfie, bór łochyniowy czy ols źródliskowy nad jeziorem Jaczno. Z kolei otwarte przestrzenie Parku porastają kwieciste łąki, wśród których osobliwością są siedliska roślinności ciepłolubnej. Spośród 900 gatunków roślin zielnych duża część to gatunki rzadkie i podlegające ochronie, często relikty polodowcowe, np. skrzyp olbrzymi, wielosił błękitny, lipiennik Loesela czy kłoć wiechowata.
Szczególnie interesujące zwierzęta zamieszkują głębokie, czyste i dobrze natlenione wody jeziora Hańcza. Należą do nich typowo rzeczne (!), rzadkie gatunki ryb: głowacze białopłetwy i pręgopłetwy, strzebla potokowa, a także relikty polodowcowe: skorupiak Pallasiola quadrispinosa i ślimak sadzawczak drobny. W rzekach Parku żyją mszywioły, wymagające czystych, dobrze natlenionych wód, oraz nadecznik stawowy – słodkowodna gąbka uznana za biologiczny wskaźnik czystości wód. Szuwary porastające obrzeża jezior i mokradła zamieszkują licznie ptaki wodno-błotne m.in.: bąk, perkoz dwuczuby, trzcinniczek i brzęczka. Jednak prawdziwym władcą tych siedlisk jest bóbr europejski.
Wraz z wycofaniem się lodowca i ociepleniem klimatu pojawił się człowiek, którego działalność nie pozostała bez wpływu na obecny krajobraz Parku. Uprawa roli i wypas zwierząt spowodowały znaczną redukcję powierzchni lasów na rzecz otwartych rolniczych przestrzeni i osad.
Bardzo interesująca i ciągle tajemnicza jest historia Jaćwingów, zamieszkujących te tereny w wiekach średnich. Pod koniec XIII wieku plemię to, podbite przez Krzyżaków, zmuszone zostało w większości do opuszczenia swojej ziemi. Dowodami ich obecności są, mające źródłosłów w języku jaćwieskim, nazwy niektórych jezior, rzek i miejscowości oraz ślady osad i grodzisk, spośród których najciekawszym i najpiękniej położonym jest Góra Zamkowa w Szurpiłach. Warte uwagi są również miejsca związane z późniejszą historią, np. park podworski w Starej Hańczy, wieś staroobrzędowców Wodziłki czy stare ewangelickie cmentarze w Szeszupce i Łopuchowie.
Suwalski Park Krajobrazowy, ze swoim niepowtarzalnym krajobrazem i dziewiczą przyrodą, to idealne miejsce dla tych, którzy szukają odpoczynku w zaciszu przyrody albo preferują zdrowy i aktywny wypoczynek. Na turystę czekają tu kilometry znakowanych szlaków doskonałych na wycieczki piesze i rowerowe, ścieżki edukacyjne, prawdziwe „ruskie banie” i przepiękne, czyste jeziora.
Tekst i zdjęcia Teresa Świerubska
Biolog, od 1998 roku pracownik Suwalskiego Parku Krajobrazowego, a od 2002 roku jego dyrektor.
Jeziora Hańcza – najgłębsze w Polsce
Rezerwat przyrody „Głazowisko Łopuchowskie” położony pomiędzy jeziorem Hańcza, a miejscowością Łopuchowo
