Ideą ekspozycji w Muzeum Dialogu Kultur, oddziale Muzeum Narodowego w Kielcach, jest ukazanie Śląska w kontekście doświadczenia ciągłości oraz wspólnego dziedzictwa materialnego i kulturowego wielu pokoleń i epok historycznych.
Eksponaty reprezentują zakłady rzemieślnicze i przemysłowe, instytucje kultury i nauki, uzdrowiska i osiedla robotnicze. Każda część wystawy – nawiązująca układem do mapy geograficznej Śląska – poświęcona jest wybranemu miejscu, ukazanemu na tle kilku wieków poprzez symbolizujące go obiekty.
Szklarska Poręba i Piechowice zostały zaprezentowane na przykładzie artystycznych wyrobów hut szkła – Josephine i Fritza Heckerta, a także ich powojennej kontynuatorki – huty Julia. Na ekspozycji znalazły się obiekty reprezentatywne dla okresu od końca XIX wieku do lat 70. XX wieku – m.in. wazony, szklanki, talerze.
Wałbrzych przedstawiono w dwóch odsłonach. Pierwszą jest porcelana, w tym reprezentacje serwisów z fabryki Carla Kristera – po wojnie Zakładów Porcelany Stołowej „Krzysztof”, a także Carla Tielscha – następnie ZPS Wałbrzych. Na przykładzie dawnej kopalni Julia – gdzie mieści się Muzeum Przemysłu i Techniki, Park Wielokulturowy Stara Kopalnia – ukazano również górnictwo w kontekście ciężkiej i niebezpiecznej pracy, prezentując m.in. lampy, hełmy, metanomierze, marki górnicze czy podstawowe narzędzia, jak pyrlik i żelazko. Wyjątkowym obiektem jest kamień graniczny kopalni Joseph z 1802 roku.
Uzdrowiska sudeckie reprezentuje na wystawie Szczawno-Zdrój. Na ekspozycji znalazła się kolekcja pocztówek ukazująca ten kurort od 2. poł. XIX do 2. poł. XX wieku, a także wyroby ze szkła i porcelany związane z dawnym Bad Salzbrunn i obecnym Szczawnem.
Ekspozycja poświęcona Bolesławcowi akcentuje ceramikę od epoki nowożytnej do XXI wieku. Na wystawie znalazły się obiekty reprezentujące m.in. zakłady – Bunzlauer Keramische Werkstätten Reinhold & Co. i Spółdzielnię Rękodzieła Artystycznego Ceramika Artystyczna.
Wrocław został ukazany w kontekście tamtejszego Uniwersytetu. Zaprezentowano przybory używane dawniej na tej akademii, m.in. cyrkiel proporcjonalny Galileusza wykonany w Rzymie w 1655 roku, a także starodruki wydane w tym mieście po polsku w XVII i XVIII wieku, a znajdujące się dziś w zasobach Biblioteki Uniwersyteckiej. Odwzorowano również w skali 1:1 (186 x 187 cm) najstarszą mapę Wrocławia z 1562 roku, akcentującą dziedzictwo urbanistyczne miast lokowanych na prawie niemieckim z rynkiem, ratuszem, podziałem na parcele i ulicami krzyżującymi się pod kątem prostym.
Brzeg został zaprezentowany w kontekście Zamku Piastów Śląskich jako symbol śląskiej rezydencji, która obecnie jest siedzibą Muzeum Piastów Śląskich. Na ekspozycji znalazła się biżuteria Piastów, a także dokumenty i starodruki pochodzące z ich kolekcji na zamku w Brzegu – w tym historia Polski wydana w Bazylei w 1582 czy druki kondolencyjno-żałobne opublikowane po śmierci ostatniego Piasta w 1675 roku. Wyjątkowym obiektem jest również przywilej dla Brzegu, wydany przez Bolesława III Rozrzutnego w 1333 roku.
Część ekspozycji dotycząca Opola ukazana została na przykładzie zabytków archeologicznych pozyskiwanych w okresie przedwojennym przez ówczesne Muzeum Miejskie, jak i powojennym przez Muzeum Śląska Opolskiego. Na wystawie znalazły się m.in. zabytki z okresu średniowiecza – w tym ostrogi, klucz hakowy, przęślik – ciężarek wrzeciona, półprodukt przęślika oraz kaptorga – noszony na szyi pojemnik, na przykład na pachnidła.
Opawę reprezentuje Muzeum Ziemi Śląskiej – Slezské zemské muzeum – najstarsze publiczne muzeum na obszarze dzisiejszych Czech, założone w roku 1814. W formie wydruków zaprezentowano cztery weduty: Widok Opawy z około 1720 roku, Widok Opawy z około 1738 roku, a także Widok Bruntalu oraz Widok Cieszyna – w oryginale także XVIII-wieczne.
Cieszyn został przedstawiony w kontekście instytucji kultury – Muzeum Śląska Cieszyńskiego i Książnicy Cieszyńskiej – kontynuujących tradycję założonego w roku 1801 muzeum, a także najstarszej na Górnym Śląsku publicznej biblioteki. Zaprezentowano między innymi dzieło Eleazara Tilischa – wydana w 1588 roku historia Piastów cieszyńskich, a zarazem pierwsza kronika tej części Śląska, nadto pamiętnik włościanina Jury Gajdzicy z początku XIX wieku, a także zabytki z kolekcji księdza Leopolda Szersznika, założyciela muzeum i biblioteki w Cieszynie – w tym paryski zegar słoneczny projektu Louisa Chapotota z przełomu XVII i XVIII wieku.
Intencją gliwickiej części ekspozycji jest ukazanie ciągłości dziedzictwa na przykładzie artystycznych produkcji Królewskiej Odlewni Żelaza kontynuowanych przez Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. Obiektami powstałymi w 1. połowie XIX wieku są na wystawie m.in.: przycisk do papieru Lew czuwający, kałamarz z Napoleonem, stojaczek na zegar. Okres powojenny akcentują plakiety, w tym: 700-lecie Miasta Gliwice, Na pamiątkę odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza w Gliwicach, czy medale – na przykład 100-lecie Huty Batory w Chorzowie 1873–1973.
Bytom został zaprezentowany w kontekście muzeum, będącego kontynuatorem placówki powstałej w roku 1910 roku. Jego bogate zbiory obejmują również biżuterię cieszyńską, która zdobiła strój ludowy w tamtej części Śląska. Na ekspozycji zaprezentowano m.in. pasy, hoczki (zapinki), orpanty (napierśniki), knefle (guzy) czy spinki – pochodzące z okresu od XVIII wieku do lat 70. XX wieku.
Zabrze ukazano w kontekście tradycji górnośląskich kopalń węgla kamiennego na przykładzie kopalni Królowa Luiza – po wojnie Zabrze. Obecnie Sztolnia Królowa Luiza wraz z dawną kopalnią Guido stanowi Muzeum Górnictwa Węglowego, powstałe w Zabrzu w 1981 roku jako pierwsze polskie państwowe muzeum poświęcone tej branży. W uzupełnieniu do modułu górnictwa wałbrzyskiego część zabrzańska ukazuje tradycje górnicze także w formie galowej. Na wystawie znalazła się m.in. barda z roku 1671 – ozdobny topór górniczy, szabla z przełomu XIX i XX wieku, czaka górnicze, kufle oraz rzeźby z węgla i grafitu.
Katowice ukazano symbolicznie, akcentując jeden z największych koncernów przemysłowych w dziejach Śląska – Giesche. Do prezentacji wybrane zostały wyroby Fabryki Porcelany Giesche, będącej obok Ćmielowa czołowym producentem tego asortymentu – w okresie powojennym kontynuowanej przez Fabrykę Porcelany Bogucice. Ukazano reprezentację pięciu serwisów, przedmioty użytkowe oraz figurki. Katowicką część ekspozycji zamyka rekonstrukcja kuchni z mieszkania na osiedlach robotniczych wybudowanych przez koncern Giesche – Giszowiec i Nikiszowiec – będących dziś symbolami Katowic,. Zaprezentowany kredens – byfyj – z 1910 roku z Piekar Śląskich stał się inspiracją dla aranżacji wystawy.
Na wystawie znalazły się obiekty z Muzeum Narodowego w Kielcach, a także z następujących instytucji: Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze, Muzeum Porcelany w Wałbrzychu, Muzeum Przemysłu i Techniki, Parku Wielokulturowego Stara Kopalnia w Wałbrzychu, Muzeum Ceramiki w Bolesławcu, Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego, Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, Muzeum w Gliwicach, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Śląskiego w Katowicach, Muzeum Historii Katowic, Muzeum Pałac Schoena w Sosnowcu, Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, Książnicy Cieszyńskiej, Muzeum Ziemi Śląskiej w Opawie. Ekspozycję wzbogaciły również zbiory kolekcjonerów: Jana Pawła Borowskiego, Mariusza Kotkowskiego, Krzysztofa Lorka i Ryszarda Springera.
Wystawę „Śląsk. Panorama dziedzictwa” można zwiedzać do 31 grudnia 2023 w Muzeum Dialogu Kultur, oddział Muzeum Narodowego w Kielcach.
Tekst dr Paweł Grzesik
Zdjęcia Muzeum Narodowe w Kielcach
