Zachwyć się gotykiem, czyli grudziądzkie spichlerze nad Wisłą
W Polsce jest tylko kilka miast, których panorama jest rozpoznawalna na pierwszy rzut oka. Jednym z nich jest Grudziądz i jego gotyckie spichlerze, majestatycznie górujące nad wiślanym brzegiem.
Z uwagi na wysokość nazywa się je średniowiecznymi drapaczami chmur. Są wizytówką miasta i atrakcją dla licznych turystów. Zespół spichlerzy znajduje się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego, obejmującym ceglaną architekturę gotycką w krajach położonych nad Morzem Bałtyckim: w Danii, Niemczech, Polsce, Litwie, Estonii i Łotwie. Jaka jest ich historia i jakie kryją tajemnice?
W dawnych czasach, kiedy rzeki były spławne, transportowano w dół towary. W górę rzeki wędrowały dobra produkowane w innych krajach Europy. Grudziądz położony nad Wisłą, blisko Gdańska, który był portem docelowym tego rzecznego spławu, przez stulecia korzystał z doskonałej lokalizacji. Dogodne położenie wykorzystywały też inne pobliskie miasta: potężny Toruń, pobliskie Chełmno, czyli niedoszła stolica Krzyżaków, oraz Gniew z zamkiem, który kontrolował Wisłę. Rzeka ta żywiła i dawała bogactwo. W średniowieczu Grudziądz stał się znaczącym ośrodkiem handlu zbożem, toteż w latach 1346–1365 rozpoczęto budowę spichlerzy mających służyć jako pomieszczenia magazynowe. Ciąg wysokich spichlerzy zastąpił istniejący tu wcześniej mur ceglany, tak więc budowle te zostały włączone w system obronny miasta.
W 1504 roku wzdłuż dzisiejszej ulicy Spichrzowej stało ich już 14, w większości murowanych, co świadczyło o doniosłej roli Grudziądza w handlu rzecznym regionu. Sto lat później było ich już 16. Lokalizację zawdzięczały bliskości portu, znajdującego się u podnóża skarpy, a jednocześnie ich grube, strome mury zewnętrzne o małych okienkach zapewniały obronę przed wrogami i zabezpieczały zbocze przed osuwaniem. Z uwagi na topografię terenu budynki kilkukondygnacyjne od strony Wisły, od strony miasta były zaledwie parterowe lub piętrowe, ustawione kalenicowo, kryte dwuspadowymi dachami. Wewnętrzna konstrukcja była drewniana, z belkowymi stropami i stan ten zachowano podczas przebudowy i odbudowy w następnych stuleciach. Komunikację miasta z portem zapewniała stojąca na południowym krańcu ulicy obronna Brama Wodna, później pojawiły się dwie dodatkowe furty.
Oprócz handlu zbożem i funkcji obronnej spichlerze okresowo pełniły inne role, na przykład jeden z nich służył jako świątynia ewangelicka. Wielokrotnie ulegały one zniszczeniu, m.in. w 1659 roku w czasie pożaru, który ogarnął cały Grudziądz na skutek odbijania miasta
z rąk szwedzkich, oraz podczas II wojny światowej. Spichlerze były też dostosowywane do potrzeb mieszkalnych. Nie zawsze zmiany były korzystne estetycznie, np. wybijając duże okna i montując na elewacjach balkony, naruszono pierwotne piękno budowli. W 1909 roku na wysokości ulicy Ratuszowej zbudowano monumentalne schody (później nazwane Schodami Słowackiego).
Relikty murów gotyckich zachowały się w dolnych kondygnacjach tylko niektórych z nich, jednak ceglane lico ścian od strony Wisły, wspartych potężnymi przyporami, sprawia, że spichrze na pierwszy rzut oka robią wrażenie średniowiecznych. Gotyckie cegły
w większości budynków ostały się jedynie w przyziemiu, górne partie natomiast pochodzą z późniejszych wieków (XVI–XVIII).
W 2011 roku grudziądzkie spichlerze zdobyły drugie miejsce w konkursie na „7 nowych cudów Polski”, plebiscycie organizowanym przez magazyn podróżniczy „National Geographic Traveler Poland”, a w listopadzie 2017 roku zostały wpisane na listę Pomników Historii przez Prezydenta RP. Jest to jedna z form ochrony zabytków o wyjątkowym znaczeniu dla historii
i kultury Polski.
Od strony miasta znajduje się ulica Spichrzowa, która stanowi jedną z najbardziej klimatycznych i kameralnych uliczek w mieście. Zachodnia pierzeja zabudowana jest w całości przez spichlerze. Wyglądają tu one raczej jak niewielkie kameralne kamieniczki i wcale nie przypominają strzelistych budynków widocznych od strony skarpy wiślanej,stąd niejednokrotnie zaskoczenie turystów, jak różne mogą być oblicza grudziądzkich spichlerzy. Wybrukowany trakt uliczki Spichrzowej pnie się stromo z brzegu Wisły do Bramy Wodnej,
a potem łagodnie ku Górze Zamkowej, po drodze mijając liczne kawiarenki, gdzie można napić się pysznej kawy. Na zakończenie lekkiej wspinaczki czeka nas atrakcja na Górze Zamkowej w postaci zrekonstruowanej Wieży Klimek, będącej niegdyś częścią zamku krzyżackiego. Skąd roztacza się niezapomniany widok na rzekę. Warto wspiąć się na jej szczyt, by podziwiać wijącą się wstęgę Wisły.
Przy ulicy Spichrzowej znajdują się: miejskie Muzeum im. W. Łęgi, kościół św. Mikołaja, rzeźba „Ułan z Dziewczyną” oraz punkt widokowy, z którego doskonale widać przepływającą w dole Wisłę i tereny na jej prawym brzegu. Stąd też można zejść schodkami
w dół na Błonia Nadwiślańskie lub udać się na Rynek Główny starej części miasta.
Stare Miasto Grudziądza potrafi zachwycić układem urbanistycznym sprzed wieków. Na kamienicach można spotkać tabliczki upamiętniające wydarzenia i ludzi: Mikołaja Kopernika i Mikołaja z Ryńska. Wychodząc z rynku ulicą Kościelną, dojdziemy do kościoła św. Mikołaja, wybudowanego w stylu gotyckim. Na Starym Mieście można podziwiać kilka zabytków sakralnych. Jest więc co i gdzie zwiedzać.
Miasto obecnie odzyskuje spichlerze z rąk prywatnych właścicieli i remontuje zabytkowe budynki. Wszystko po to, by dać im drugie życie. Jedne wnętrza wypełni Muzeum Handlu Wiślanego „FLIS”, nowy obiekt, zajmujący 2 z 26 późnogotyckich spichlerzy. Będzie prezentować całkowicie odmienny styl placówki muzealnej. Lokalizacja muzeum w naturalny sposób koresponduje z historyczną rolą spichlerzy i spowoduje ożywienie tej części miasta. Tematyka nawiązuje do świadomości dziedzictwa kulturalnego grudziądzan i podkreśla związek z dziejami gospodarczymi miasta.
Nawiązując do handlowych tradycji i przeszłości kupieckiej, miasto Grudziądz organizuje wiele wydarzeń kulturalno-handlowych, które ożywiają Stare Miasto, pozwalają mieszkańcom i turystom cieszyć się atrakcjami, które powodują, że Starówka żyje przez cały rok. Sztandarowym wydarzeniem i kulturalną wizytówką miasta jest Jarmark Spichrzowy, odbywający się w czerwcu, w rocznicę nadania Grudziądzowi praw miejskich. Na wyjątkowy charakter Jarmarku Spichrzowego wpływa niepowtarzalny klimat, kameralność i atmosfera miasta. Przez wiele dni jarmarkowe uliczki zapełniają się mimami, baśniowymi postaciami, grajkami i szczudlarzami. Wydarzeniom artystycznym towarzyszy moc atrakcji dla dzieci
w postaci spektakli, animacji i warsztatów, a na dorosłych czeka dobra muzyka, którą zapewniają gwiazdy polskiej sceny muzycznej. Jesienią ulica Spichrzowa staje się piękną scenografią do Festiwalu „Przypalanka”, w grudniu zaś świątecznym traktem spacerowym
z bogatą iluminacją świąteczną przygotowaną w ramach Jarmarku św. Mikołaja.
Spichlerze grudziądzkie to z pewnością wizytówka miasta i najważniejszy magnes przyciągający turystów w te strony. Panoramę miasta i jego urok docenił jeden z najlepszych polskich reżyserów Andrzej Wajda. W 2008 roku Grudziądz stał się planem dla filmu „Tatarak”, a mieszkańcom pozostała scena postawiona obok Bramy Wodnej, na której w okresie letnim odbywają się różne imprezy kulturalno- rozrywkowe.
Grudziądz potrafi zaskoczyć, zauroczyć i z ułańską fantazją porwać nas na wędrówkę brukowanymi uliczkami. Miejskie ścieżki pełne są niezwykłych opowieści, historia miesza się z teraźniejszością, dawne symbole stają się współczesnymi ikonami. To miasto może zadziwić, zaczarować i pochłonąć do reszty, na kilka godzin, dni lub lat.
Warto zaplanować sobie odwiedziny miasta podczas podróżowania po Polsce. Jest to świetny sposób, by poznać nadwiślański kraj w jego wersji regionalnej. Sprzyja temu także położenie Grudziądza. Znajduje się on bowiem zaraz przy autostradzie A1 łączącej Polskę północną z południową. Nie ma zatem powodów do zastanawiania! Grudziądz to wyjątkowe miejsce, zachwycające swoimi spichlerzami. Do zobaczenia w Grudziądzu!
Tekst i zdjęcia: Marlena Treichel
