Malowniczy krajobraz doliny Opatówki zachwyca rzeźbą terenu i bogactwem barw krajobrazu, a także materialnymi świadectwami przeszłości. Mogli się o tym przekonać uczestnicy XXXII Rajdu Śladami Patrona Oddziału, który zorganizował ostrowiecki Oddział PTTK 19 października 2024 roku w piękny, słoneczny dzień.
Nasza piesza wędrówka rozpoczęła się w Karwowie, wsi położonej nieopodal Opatowa, w miejscu, gdzie stoi figura Wincentego Kadłubka. Trasa początkowo prowadziła wąską dróżką na koniec wsi, gdzie znajduje się źródło błogosławionego Wincentego. Wypływająca ze źródła woda ma ponoć cudowne właściwości. W pobliżu stoi kapliczka. Według miejscowej tradycji to właśnie tutaj znajdował się dwór, w którym urodził się Wincenty Kadłubek z rodu Różyców. Rok i miejsce urodzenia przyszłego dziejopisarza nie są znane – przyjmuje się, że urodził się między 1150 a 1161 rokiem, w Kargowie pod Stopnicą lub Karwowie pod Opatowem. Choć niektórzy historycy i biografowie Kadłubka skłaniają się ku Kargowowi, to właśnie w Karwowie od wieków żywa jest pamięć o błogosławionym, utrwalona w miejscowych przekazach i legendach.
Opatów – miasto z historią
Aby dotrzeć do Opatowa, należy wrócić od wspomnianego źródła do wsi, przejść most i dalej podążać niebieskim, znakowanym szlakiem pieszym wzdłuż Opatówki. Po drodze minęliśmy Wąwor ków z widocznym ze szlaku, zarośniętym nieczynnym kamieniołomem oraz figurę przydrożną Chrystusa u słupa z 1776 roku. Za Wąworkowem ukazał się widok malowniczo położonego na wzgórzach Opatowa – jednego z najstarszych miast w Polsce. Prawa miejskie uzyskał w 1282 roku od księcia Leszka Czarnego. Po dotarciu do miasta uczestnicy rajdu zatrzymali się na rynku, by odpocząć i spróbować słynnych opatowskich krówek.
Zwiedzanie miasta rozpoczęło się od zabytkowej kamienicy z podcieniami przy rynku, wybudowanej przez kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego. To właśnie dzięki niemu Opatów zyskał mury obronne z czterema bramami, system wodociągów oraz odbudowaną kolegiatę po zniszczeniach tatarskich.
Następnie uczestnicy rajdu zatrzymali się na środku rynku, przy pomniku majora Ludwika Topór-Zwierzdowskiego – bohatera powstania styczniowego – gdzie wysłuchali gawędy historycznej o tych wydarzeniach.
Zabytkowa kolegiata św. Marcina
Blisko rynku znajduje się najcenniejszy zabytek Opatowa – kolegiata św. Marcina, okazała romańska budowla wielokrotnie przebudowywana, z zachowanym w zachodniej fasadzie romańskim portalem i biforiami, czyli podwójnymi oknami w południowej wieży. Duże zainteresowanie turystów wzbudziły ślady ostrzenia szabel przez uczestników sejmików szlacheckich, widoczne na ścianach prezbiterium.
We wnętrzu świątyni – bazyliki na planie krzyża łacińskiego, zainteresowanie wzbudzały sklepienia, polichromie, ołtarze oraz zespół nagrobków rodziny Szydłowieckich. Szczególną uwagę przyciągał pomnik nagrobny kanclerza z płytą odlaną w brązie. To tzw. Lament Opatowski zaliczany do wybitnych dzieł sztuki renesansu.
Do kolegiaty przylegają pozostałości murów obronnych miasta z Bramą Warszawską, jedną z czterech zachowanych do dziś. Po przejściu przez arkadowy przejazd bramny, nad którym widnieje herb Szydłowieckich – Odrowąż, uczestnicy rajdu udali się nad Opatówkę.
Brama Warszawska w Opatowie
Dalmierze, stare mapy i zdjęcia
Ostatnim punktem programu była wizyta w Muzeum Geodezji i Kartografii, mieszczącym się w Domu Muzealnym. Zwiedzanie zorganizowano w dwóch grupach – pierwsza poznawała muzealne zbiory, zaś druga miała spotkanie przy ognisku. W muzeum zgromadzono bogate zbiory dokumentów i przyrządów geodezyjnych, takich jak teodolity, niwelatory, dalmierze i stereoskopy.
Zwiedzający mieli okazję obejrzeć również stare mapy, książki, zdjęcia oraz inne cenne materiały. Na zakończenie rajdu udało się przybliżyć młodym turystom sylwetkę patrona ostrowieckiego Oddziału PTTK, Stanisława Jeżewskiego.
Zabrakło czasu na zwiedzanie takich atrakcji jak podziemna trasa turystyczna – dawne piwnice kupieckie, kościół i klasztor Bernardynów, zabytkowy cmentarz parafialny oraz cmentarz wojenny z I wojny światowej czy pomnik Leszka Czarnego.
Muzeum Geodezji i Kartografii – fragment ekspozycji
Ojciec kultury polskiej
Wincenty Kadłubek (około 1150–1223) uważany jest za jedną z najważniejszych postaci w dziejach literatury i historiografii polskiej. O jego życiu nie wiadomo zbyt wiele. Z pewnością był gruntownie wykształcony. Początkowe nauki pobierał w Sandomierzu i Krakowie, a następnie studiował w Paryżu i Bolonii. Około 1189 roku przyjął święcenia kapłańskie, a w 1207 roku został konsekrowany na biskupa krakowskiego. Po dziesięciu latach zrezygnował z godności biskupiej, opuścił Kraków i wstąpił do klasztoru cystersów w Jędrzejowie, gdzie zmarł 8 marca 1223 roku. Mistrz Wincenty Kadłubek jest autorem Kroniki Polskiej. Dzieło to, spisane po łacinie na polecenie księcia Kazimierza II Sprawiedliwego, składa się z czterech ksiąg i jest głównym źródłem wiedzy o najstarszych dziejach polskiej państwowości. W 1764 roku papież Klemens XII ogłosił Kadłubka błogosławionym. Jest on patronem miasta Sandomierza oraz Diecezji Sandomierskiej.
Figura Błogosławionego Wincentego Kadłubka we wsi Karwów
Patron ostrowieckiego Oddziału Świętokrzyskiego PTTK
Stanisław Jeżewski (1898–1989) – nauczyciel, działacz społeczny i kulturalny, żołnierz, uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej 1939 roku, a w czasie okupacji hitlerowskiej konspirator pełniący funkcję szefa Referatu Prasy i Propagandy Obwodu Opatowskiego Armii Krajowej. Kawaler Krzyża Orderu Polonia Restituta. Członek Honorowy PTTK. Patron ostrowieckiego oddziału PTTK, w którym przez ponad sześćdziesiąt lat był oddanym działaczem i wieloletnim prezesem. Miał swój wkład w powstanie oddziałowej biblioteki, a w czasie wojny w ratowanie eksponatów Muzeum PTK. Po wojnie, jako społeczny opiekun zabytków i wieloletni przewodniczący Komisji Opieki nad Zabytkami, przyczynił się do uratowania wielu obiektów zabytkowych, z najcenniejszym w regionie – neolitycznymi kopalniami krzemienia w Krzemionkach. Jego starania przyczyniły się do powstania Muzeum Regionalnego w Ostrowcu Świętokrzyskim, które nadało mu tytuł honorowego kustosza. W latach 1970–1980 oznakował w okolicy żeliwnymi i piaskowcowymi tablicami miejsca walk powstańczych 1863 roku. Opublikował opracowania: Zarys Historii Oddziałów PTK–PTTK w Ostrowcu Św. 1913–1973 i Historię Ostrowca. Był postacią powszechnie znaną i cenioną w mieście, nie tylko przez swoich uczniów, zawsze z szacunkiem, nazywany Profesorem. O zasługach Stanisława Jeżewskiego przypomina tablica umieszczona na fasadzie siedziby oddziału.
Stanisław Jeżewski
fot. archiwum ZG PTTK
Tekst i zdjęcia Alicja Mężyk
Przodownik Turystyki Pieszej, Instruktor Krajoznawstwa Regionu, Instruktor Ochrony Przyrody PTTK. Prezes Oddziału Świętokrzyskiego PTTK im. St. Jeżewskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim.
