Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. było wydarzeniem, które wywarło istotny wpływ nie tylko na losy kraju, ale także na ówczesnych mieszkańców ziem polskich. W 2018 r. w różnorodny sposób upamiętniano setną rocznicę powrotu naszego kraju na mapy oraz ludzi, którzy do tego się przyczynili.
styczeń-marzec/1(1)2020
W ramach realizacji hasła programowego: "Na szlakach niepodległości", także działacze Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego przygotowali wiele propozycji. W obchody rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę,wpisał się Oddział Miejski PTTK im. Aleksandra Janowskiego w Lublinie, organizując 17 listopada 2018 r. w gościnnych murach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego sesję pt. "Polskie Towarzystwo Krajoznawcze w okresie odzyskiwania niepodległości". To już kolejne ważne seminarium przygotowane przez lubelskich krajoznawców w ostatnich latach. Spotkanie otworzyli dr Andrzej Wasilewski, prezes Oddziału Miejskiego PTTK w Lublinie oraz dr Grzegorz Figiel, wicedyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej. Następnie inicjator sesji, dr Wojciech Kowalski, poprowadził część oficjalną, w czasie której działaczom PTTK z Lubelszczyzny wręczono wyróżnienia Towarzystwa, w tym Odznakę Honorową im. Aleksandra Janowskiego za zasługi dla krajoznawstwa. Otrzymali ją: Halina Byczek-Krasucka, Wojciech Kowalski, Leszek Warowny, Andrzej Wasilewski oraz Wiesław Wiącek. Po części oficjalnej, prowadzenie sesji przejął Tadeusz Sobieszek. Członek Honorowy PTTK w słowie wstępnym podkreślił, że sesje realizują jeden z głównych celów działalności PTTK, czyli propagowanie dorobku poprzedników Towarzystwa.:
Pierwszym prelegentem był dr Andrzej Wasilewski, który swój referat poświęcił wkładowi współtwórców Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w odzyskanie przez nasz kraj niepodległości. Zwrócił uwagę na osoby mniej znane gronu krajoznawców, a nie tylko na osoby zwyczajowo kojarzone z PTK. Omówił rolę, jaką odegrali w tamtym czasie Wiktor Ormicki, Stanisław Thugutt czy Maksymilian Halipern. Przybliżył też sylwetkę Roberta Kunickiego – współtwórcy Oddziału i Muzeum PTK w Suwałkach, a jednocześnie legionisty – kawalera srebrnego orderu Virtuti Militari oraz Gracjana Chmielewskiego – pierwszego prezesa Oddziału Lubelskiego PTK, a wcześniej powstańca styczniowego i jednocześnie dyrektora szkoły. Wspomniał również pozostałych członków pierwszego zarządu Oddziału Lubelskiego PTK: Stefana Uziembło – nauczyciela w szkole handlowej i Konstantego Kietlicz-Rayskiego – artystę, twórcę lubelskich pocztówek. Na zakończenie zaakcentował rolę Mikołaja Pajdowskiego, który był niejako łącznikiem między czasami PTK i PTTK.
W następnym wystąpieniu, Tadeusz Sobieszek skoncentrował się na postaci Mikołaja Stanisława Pajdowskiego (1891–1975) – legionisty, kawalerzysty, spółdzielcy, pszczelarza, ale też przewodnika, turysty i krajoznawcy, który aktywnie przyczynił się do odzyskania przez Polskę niepodległości, zakładając oddział Polskiej Organizacji Wojskowej w Urzędowie w 1915 r. oraz walcząc w kawalerii legionowej (m. in. bitwa pod Kostiuchnówką, podczas której został ranny). W okresie międzywojennym udzielał się w samorządzie (radny miejski Lublina). W czasie II wojny światowej służył w Armii Krajowej. Od 1950 r. pracował i działał w PTK, a potem PTTK – był m.in. prezesem Koła Przewodników Miejskich i Terenowych, przewodniczącym Okręgowej Komisji Przewodnickiej i wiceprzewodniczącym Komisji Krajoznawczej oraz współautorem przewodnika po Lublinie. Trzecim mówcą była Maria Mironowicz-Panek, która poświęciła swoją wypowiedź Stefanowi Żeromskiemu, Członkowi Honorowemu zarówno PTK, jak i PTT. Omówiła źródła patriotyzmu pisarza w wymiarze jego twórczości literackiej (zbiór opowiadań „Wiatr od morza”), jak również działalności publicznej (np. udział w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach, pełnienie funkcji prezydenta tzw. Rzeczpospolitej Zakopiańskiej).
W czasie krótkiej dyskusji podsumowującej pierwszą część sesji, głos zabrali m.in. Maria Wiśnioch-Filo, która uzupełniła referat o Mikołaju Pajdowskim oraz Zygmunt Nassalski, który nawiązał do postaci Roberta Kunickiego. Tadeusz Sobieszek zwrócił uwagę, że w początkowym okresie działalności PTK sytuacja z oddziałami terenowymi była bardzo zmienna – tworzono je, po czym upadały, ale część za jakiś czas reaktywowano. Przypomniał też, że Towarzystwo nadawało godność Członka Honorowego nie tylko swoim działaczom, ale także i osobom znanym i zaangażowanym, tak by zwrócić uwagę na działania zbieżne z ideami wyznawanymi przez PTK.
Po przerwie referat wygłosił inicjator sesji dr Wojciech Kowalski, który w swojej prezentacji skupił się na osobie gen. Mikołaja Wisznickiego (1870–1954). Postać ta jest ściśle związana z powstaniem i działalnością PTK, choć nie jest tak często eksponowana jak Aleksander Janowski, Kazimierz Kulwieć czy Zygmunt Gloger. To właśnie Wisznicki zaprojektował znak organizacyjny Towarzystwa, wiele serii pocztówek oraz winietę czasopisma „Ziemia”. Był też twórcą pierwszych po odzyskaniu niepodległości mundurów Wojska Polskiego. Za bohaterstwo w bitwie pod Klewaniem, odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari.
Dr Grzegorz Figiel swoją prelekcję poświęcił zagadnieniom regionalistycznym i ich obecności na ziemiach polskich. W wypowiedzi wspomniał o fundamentach dla regionalizmu i jednocześnie krajoznawstwa w opracowaniach takich jak wydawane w 2 połowie XIX w. i na początku XX wieku: Lud Oskara Kolberga, Słownik gwar polskich Jana Karłowicza, a przede wszystkim Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych ziem słowiańskich. Zwrócił uwagę na fakt, że rozwojowi studiów regionalnych sprzyjało tworzenie różnorodnych stowarzyszeń i organizacji społecznych, które zakładały muzea czy biblioteki oraz wydawały czasopisma i gazety, a także monografie poświęcone właśnie „małym ojczyznom”.
Na zakończenie sesji wystąpił Zbigniew Lubaszewski, który barwnie opowiadał o związkach Józefa Piłsudskiego z Lubelszczyzną. Przypomniał jego liczne pobyty w regionie, zarówno sprzed I wojny światowej, jak i po odzyskaniu przez kraj niepodległości oraz anegdoty związane z tymi wizytami. Scharakteryzował odwiedziny Piłsudskiego w Lublinie, Chełmie, Zamościu i Tomaszowie Lubelskim. Wspomniał także o upamiętnieniach marszałka (pomniki, głazy, tablice itp.), a było ich na terenie Lubelszczyzny ok. 50. Większość z nich, o dziwo, przetrwała II wojnę światową.
W ramach podsumowania tej części sesji, odbyła się krótka dyskusja, w której uczestnicy uzupełniali wypowiedzi prelegentów o własne przeżycia i wspomnienia. Na zakończenie całego seminarium, prowadzący je Tadeusz Sobieszek zacytował fragment wiersza pt. "Co to jest ojczyzna", autorstwa Syrokomli i podziękował prelegentom za ich wystąpienia, a słuchaczom za uwagę. Sesji towarzyszyły wystawy tematyczne pt: "Józef Piłsudski i Legiony Polskie" ze zbiorów Krzysztofa Józefackiego, "Polskie Towarzystwo Krajoznawcze Oddział w Lublinie" z zasobów Wojciecha Kowalskiego oraz "Od krajoznawstwa retro do krajoznawstwa 2.0", przygotowana przez Centralną Bibliotekę PTTK w Warszawie. Uczestnicy spotkania otrzymali również publikację, przygotowaną pod redakcją dr Wojciecha Kowalskiego, zawierającą treść wygłoszonych referatów oraz okolicznościową pocztówkę.
Szymon Bijak
Fot. Barbara Wasilewska, Maria Wiśnioch-Filo
