Kalwaria Wejherowska to trzecia najstarsza kalwaria w Polsce i jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych na Pomorzu. Ufundowana została przez wojewodę malborskiego Jakuba Wejhera, który w XVII wieku był właścicielem tych ziem.
Kaszuby to jedyny region w Polsce, o którym mówi się że ma aż siedem stolic. Dyskusje o tym, która jest najstarsza, a która jest tą właściwą, toczą się od wieków. Najlepiej opisuję tę sytuację wiersz Maryli Wolskiej z 1907 roku:
Siedem miast od dawna
Kłóci się ze sobą,
Które z nich Wszech Kaszub głową:
Gdańsk miasto liczne,
Kartuzy śliczne,
Święte Wejherowo,
Lębork, Bytowo,
Cna Kościerzyna
i Puck – perzyna.
Dla każdego z tych miejsc można przytaczać liczne argumenty za i przeciw bycia najważniejszym miastem regionu, jednak miana duchowej stolicy Kaszub nie można odmówić Wejherowu. Nim jednak wejdziemy na kalwaryjski szlak, to praktycznie każdą wizytę w tym urokliwym mieście na północnym zachodzie aglomeracji trójmiejskiej rozpoczynamy od wizyty na Placu Jakuba Wejhera, gdzie majestatycznie stoi jego pomnik. To od Wejhera wszystko się zaczęło i to nie wcale na północnych Kaszubach.
Śluby Jakuba Wejhera
Ten znamienity obywatel XVII-wiecznej Rzeczypospolitej herbu Skarzyna albo Pomerzanin posiadał tytuły hrabiego świętego cesarstwa rzymskiego, wojewody malborskiego, kasztelana chełmińskiego oraz starosty dzierzgońskiego, człuchowskiego i bytowskiego. Był dziedzicem Rzucewa, Wejherowa i Dzikowa, a także senatorem Królestwa Polskiego. W wojsku był naczelnym pułkownikiem, by w końcu jako generał ziem pruskich wziąć udział z królem Władysławem IV Wazą w wyprawie wojennej pod Smoleńsk. Podczas oblężenia miasteczka Biała Białoruska, na skutek wybuchu miny został ciężko ranny i przysypany ziemią. Według legendy miał wtedy złożyć ślub Bogu, że jeżeli ocaleje, to wybuduje w swoich dobrach kościół św. Trójcy i św. Franciszka jako wotum dziękczynne i będzie szerzył chwałę Bożą. Uszedł z życiem i powrócił szczęśliwie do swoich ziem, jednak o ślubie zapomniał.
Jakiś czas później, w trakcie polowania, gdy przystanął nad potokiem by obmyć twarz, Wejher doznał olśnienia. Zapytał pracującego nieopodal w polu człowieka o to, jak ten potok się nazywa. Gdy ten mu odrzekł, że Biała, miał Jakub powiedzieć nad Białą ślub złożyłem, nad Białą go wypełnię! Efekty widzimy na rynku wejherowskim. W 1643 roku powstaje tu kościół św. Trójcy i nadany zostaje przywilej założenia Woli Wejherowskiej (od 1650 roku Wejherowa), a w 1647 roku pojawiają się w tym miejscu franciszkanie reformaci, budujący na południe od rynku klasztor i kościół Matki Bożej Uzdrowienia Chorych na Duszy i Ciele i św. Anny. Dwa lata później biskup włocławski Mikołaj Albert z Aleksowa Gniewosz wyraża zgodę na założenie kalwarii.
Kalwaria wejherowska
Wejherowska jest czwartą kalwarią powstałą na ziemiach ówczesnej Polski w dobie baroku. Pierwszą założył na początku XVII wieku hrabia Mikołaj Zebrzydowski na Pogórzu, a drugą była kalwaria pakoska wzniesiona na przełomie lat 20. i 30. Kilka lat później powstała kalwaria żmudzka (obecnie Litwa). Później zakładano kolejne: Pacławską, w Werkach pod Wilnem, Górę Kalwarię czy w Krzeszowie.
W powstanie założenia kalwaryjskiego w Wejherowie bardzo duży wkład włożył cysters Robert z Werden, mierniczy z klasztoru oliwskiego, który odwiedził Ziemię Świętą i w Jerozolimie wymierzył odległości pomiędzy poszczególnymi miejscami związanymi z Męką Pańska. Toczą się do dzisiaj spory o autentyczności jego wyprawy, aczkolwiek odległości pomiędzy poszczególnymi stacjami drogi krzyżowej w Wejherowie, są najbardziej zbliżone do odległości na Via Dolorosa w Jerozolimie.
Robert oznaczył drewnianymi krzyżami w bukowym lesie na południe od miasta miejsca pod przyszłe kaplice. W tych miejscach Jakub Wejher, jego bliscy, przyjaciele i współpracownicy zaczynają wznosić budowle. Niektóre z nich są monumentalne, inne skromne, składające się tylko z rzeźb oraz kamiennego obramienia (w połowie XX wieku obudowane dla zachowania murem szachulcowym). Cały kompleks składa się z 26 kaplic. Oprócz 14 kaplic stanowiących stacje nabożeństwa drogi krzyżowej mamy na wzgórzu zwanym Górą Oliwną takie kaplice jak: Wniebowstąpienia, Ogrójca, Pocałunku Judasza czy Grobu Matki Bożej. Na innym wzgórzu, zwanym Syjon, mieszczą się następujące kaplice: Dom Annasza, Wieczernik, Domek Matki Bożej i Dom Kajfasza. Całość dopełniają jeszcze kaplice Cedron (taką nazwę nosi dziś również dawny potok Biała), Brama Jerozolimska, Pałac Heroda czy Brama Oliwska. Ta ostatnia została zbudowana w XVIII wieku jako miejsce powitania najstarszej pielgrzymki przybywającej do kalwarii z klasztoru reformatów w Gdańsku Chełmie. Tradycję tej pielgrzymki kontynuuje dziś parafia archikatedralna z Gdańska Oliwy.
Kalwaria tętniąca życiem
W każdy piątek wielkiego postu odbywają się nabożeństwa drogi krzyżowej. Początek każdej z nich jest o godzinie 15. Po mszy świętej wierni wyruszają na wzgórza kalwaryjskie, by przejść w trakcie nabożeństwa drogę od Kaplicy Piłata do Kaplicy Grobu Pańskiego. W niedzielę palmową i w Wielki Piątek odbywa się Misterium Męki Pańskiej, organizowane od 2002 roku przez Stowarzyszenie Misterników Kaszubskich. Grupa ta odtwarza również przy Bramie Oliwskiej wjazd Chrystusa do Jerozolimy, a w Wielki Czwartek tzw. misterium pojmania, którego początek jest w kościele franciszkanów a koniec przy Kaplicy Kajfasza. Liturgie te przyciągają tysiące wiernych nawet z dalszych zakątków Polski.
Inną grupą wydarzeń są tzw. odpusty kalwaryjskie. Pielgrzymi przybywają na nie w określonym porządku w ciągu roku liturgicznego. Dużych odpustów jest pięć. Pierwszy, tzw. odpust lądowy, na który przybywają pielgrzymi z tzw. lądu, czyli Kaszub południowych, odbywa się w uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego, najczęściej w połowie maja. Najstarszą grupą na niego przybywającą jest pielgrzymka z parafii archikatedralnej w Gdańsku Oliwie. W bieżącym roku, wierni z Gdańska dotarli do Wejherowa po raz 356. Pielgrzymka oliwska jest kontynuatorką pielgrzymki z Gdańska Chełma, gdzie w XVII wieku reformaci założyli bractwo pielgrzymkowe i wędrowali z wiernymi do Wejherowa. Inną grupą, która przyszła do Wejherowa po raz 350, jest pielgrzymka z Kościerzyny. Oprócz tych dwóch pielgrzymek przybywają wierni z Gdyni, Wielkiego Kacka, Stężycy, Żukowa, Przodkowa, Grzybna, Linii, Strzepcza, Bojana i Kielna.
Drugi odpust, tzw. morski, odbywa się dwa tygodnie później, w niedzielę Trójcy Świętej. Przybywają nań pielgrzymi z Gdyni, Rumi, Redy, Kosakowa, Pucka, Swarzewa czy Mechowa. Mniejszą celebracją jest odpust uzdrowienia chorych w pierwszą niedzielę lipca, kiedy to przybywa pielgrzymka z Gniewina. Ważnym odpustem jest też uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Dzień przed tą uroczystością odbywa się uroczysta msza święta przy Kaplicy Kajfasza. Po jej zakończeniu, w uroczystej procesji przenosi się szklaną trumnę z figurką Matki Bożej z tzw. kaplicy Domku Maryi do Grobu Matki Bożej. Ostatnim odpustem jest tzw. „odpust szkolny”, który ma miejsce w pierwszą niedzielę września, w uroczystość Podwyższenia Krzyża Świętego. Jak wskazuje nazwa – skierowany jest głównie do dzieci, młodzieży, uczniów, rodziców i nauczycieli, którzy modlą się o łaski na kolejny rok szkolny.
Należy wspomnieć także o tradycji pokłonów feretronów, zwanej w mediach „tańcem feretronów”. W tym roku, dzięki staraniom Starostwa Powiatowego w Wejherowie, zwyczaj ten został wpisany na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Tradycja związana jest z pielgrzymowaniem do Wejherowa od połowy XIX wieku i jak mówią regionaliści występuje tylko na Kaszubach. Ma nawiązywać do radości z trwania w chrześcijaństwie.
Kaplica Przybicia do Krzyża została ufundowana przez Jakuba Wejhera fot. Wejherowo.pl
Zwiedzanie Kalwarii Wejherowskiej
Kalwarię Wejherowską warto odwiedzić o każdej porze roku (zimą szlak kalwaryjski jest bardzo dobrze oświetlony), zarówno z grupą, jak i samotnie oddać się kontemplacji nad własnym życiem. Może być to świetne urozmaicenie dla pobytu w Trójmieście (dojazd pociągiem SKM z Gdańska) czy urlopu na wschodnim wybrzeżu Bałtyku. Dla turystów dużym ułatwieniem są darmowe spacery z przewodnikiem, które w wakacje, w dni powszednie zaczynają się o godzinie 11 przed ratuszem na Placu Wejhera. Cały szlak ma 4,6 km długości. Najbardziej popularna wśród turystów trasa Drogi Krzyżowej liczy 14 kaplic. Jej początek znajduje się przy kościele klasztornym pw. św. Anny. Turystów i pielgrzymów oprowadzają po Kalwarii Wejherowskiej oraz wejherowskich zabytkach przewodnicy Oddziału PTTK w Wejherowie.
Jedna z najpiękniejszych kaplic – Spotkanie Chrystusa z Matką Bożą, ufundowana przez pierwszą żonę Jakuba Wejhera, Annę Elżbietę ze Schaffgotschów fot. Wejherowo.pl
Tekst Tomasz Krampa
Instruktor Krajoznawstwa Regionu PTTK, przewodnik turystyczny, Oddział PTTK Marynarki Wojennej w Gdyni.
Zdjęcia Wejherowo.pl
