Woal i millefiori – skarby Muzeum Karkonoskiego
Sudety Zachodnie z ich najwyższym pasmem, czyli Karkonoszami, zwanymi tradycyjnie Górami Olbrzymimi, to region niezwykle bogaty i interesujący pod każdym względem: krajobrazowym, naturalnym, przyrodniczym, a także historycznym. Skomplikowane dzieje zamieszkiwania człowieka w górach i u ich stóp spowodowały, że kultura materialna społeczeństw tu zamieszkujących jest wyjątkowo różnorodna i barwna.
Prezentacja tego dorobku w interesującej, nowoczesnej formie to główny cel Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze – największej muzealnej placówki regionu. Placówka ta jest instytucją kultury Samorządu Województwa Dolnośląskiego. Jeleniogórskie tradycje muzealnicze sięgają już schyłku XIX wieku i są nierozerwalnie związane z Riesengebirgsverein (Towarzystwem Karkonoskim) – niemiecką organizacją turystyczną zajmującą się m.in. gromadzeniem regionalnych pamiątek i eksponatów. Obecny gmach Muzeum RGV został wzniesiony w 1914 roku dzięki składkom członkowskim Towarzystwa. Pierwotnie muzeum zajmowało się gromadzeniem wszelkich zbiorów regionalnych zarówno związanych z działalnością człowieka, jak i przyrodniczych. Za założyciela i organizatora muzeum uznawany jest niemiecki krajoznawca Hugo Seydel.
Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku zbiory muzealne uległy częściowemu rozproszeniu, m.in. zasilając duże polskie muzea (np. Muzeum Narodowe w Warszawie, Zamek Królewski na Wawelu w Krakowie), jednakże w 1948 roku udało się ponownie otworzyć instytucję pod polską administracją, początkowo jako Muzeum Regionalne, później (w latach 1975–2001) jako Muzeum Okręgowe, a obecnie powrócono do historycznej nazwy: Muzeum Karkonoskie, choć obszar zainteresowań muzealnych to nie tylko Karkonosze, lecz także Kotlina Jeleniogórska, Góry Izerskie i Kaczawskie oraz Rudawy Janowickie. Od lat powojennych muzeum koncentruje się na kolekcjonowaniu, opracowywaniu i udostępnianiu zbiorów związanych z działalnością człowieka: rzemiosłem, sztuką, historią. W związku z istnieniem w Jeleniej Górze-Cieplicach Muzeum Przyrodniczego zrezygnowano z gromadzenia zbiorów związanych z przyrodą, florą i fauną.
Współcześnie Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze to duża, nowoczesna i prężnie działająca instytucja kultury, koncentrująca się przede wszystkim na działalności wystawienniczej, ale również biorąca udział w dużych projektach międzynarodowych, prowadząca działalność oświatową, edukacyjną oraz wydawniczą.
Zbiory Muzeum Karkonoskiego liczą kilkadziesiąt tysięcy eksponatów z zakresu archeologii, historii, historii sztuki, etnografii. Zabytki można oglądać na wystawach stałych i wystawach czasowych. W 2013 roku zakończono projekt polsko-czeski, finansowany przez Unię Europejską, w ramach którego budynki muzealne zostały rozbudowane, natomiast wystawy stałe zmodernizowano, nowocześnie zaaranżowano i wyposażono w liczne multimedia. Aktualnie w muzeum można oglądać dwie wystawy stałe: wystawa Z historii Jeleniej Góry i regionu prezentuje zabytki od początku osadnictwa ludzkiego w Sudetach
w starszej epoce kamienia, poprzez pradzieje i średniowiecze, aż do współczesności. Szczególną uwagę poświęcono powstaniu Jeleniej Góry jako miasta lokacyjnego u schyłku XIII wieku, w okresie najbogatszego rozwoju miasta w XVII i XVIII wieku, barokowemu wyglądowi miasta i jego najważniejszemu zabytkowi architektonicznemu: pierwotnie ewangelickiemu kościołowi Łaski. Czas „złotego wieku” Jeleniej Góry ilustrują na wystawie tkaniny – delikatne woale. Ten wyjątkowy gatunek materiału, wytwarzany z lnu
w karkonoskich tkalniach i warsztatach dzięki wynalezieniu nowej technologii produkcji krosien tkackich, stał się źródłem bogactwa jeleniogórskich kupców. Ich wpływy handlowe sięgały daleko w Europie, a nawet za oceanem, dzięki czemu miasto się rozwijało, rozbudowywało, a wokół niego powstawały luksusowe rezydencje, pałace i ogrody. To właśnie zamożność ewangelickich w większości kupców pozwoliła na fundację niezwykle bogatego wystroju kościoła Łaski.
Osobna, istotna część wystawy, to wymiana ludności po 1945 roku polscy osiedleńcy z ich „pamiątkami wędrówki”, początki polskiej administracji i kultury. Wystawa wzbogacona jest o pulpity dotykowe, mapy i wizualizacje multimedialne. Druga wystawa stała prezentuje najbogatszą kolekcję muzeum: zbiory szkła artystycznego. W oparciu o kilkusetletnią tradycję karkonosko-izerskiego hutnictwa szkła zaprezentowano w porządku chronologicznym najważniejsze zabytki miejscowe na tle artystycznego szkła europejskiego. Na wystawie „zmieściła się” zaledwie część z 10 tysięcy egzemplarzy w kolekcji uznawanej za najbogatszą tego typu w Polsce. Szczególnie warto zwrócić uwagę na kryształowe, barokowe tzw. puchary śląskie – rytowane, czasem zdobione rubinowym filigranem, produkowane od początku XVII wieku w hutach Szklarskiej Poręby.
Równie unikatowymi zabytkami są miejscowe, śląskie próby naśladowania szkła w technice, tzw. millefiori. Ta niezwykle trudna i skomplikowana technologia produkcji szkła, znana już ze starożytności, szczególnie rozwinięta była w XVI-wiecznej Wenecji. Polegała ona na stapianiu ze sobą wielobarwnych prętów i nitek szklanych, które następnie cięto i wtapiano
w większe formy, uzyskując efekt motywu kwiatów i gwiazdek. W ten sposób produkowano koraliki, wisiorki, ale także całe naczynia: wazy, puchary, dzbany. Na wystawie stałej szkła artystycznego prezentowane są zarówno weneckie przykłady szkieł millefiori, jak i wyroby miejscowe z hut Józefina i Carlstahl w Szklarskiej Porębie, co świadczy o wyjątkowej biegłości i kunszcie miejscowych hutników.
Poza wystawami stałymi w Muzeum Karkonoskim prezentowane są w cyklach dwu–trzymiesięcznych wystawy czasowe, na których można zobaczyć zarówno zbiory zewnętrzne, jak i własne, liczne kolekcje, jakimi muzeum może się poszczycić (m.in. bogata kolekcja malarstwa karkonoskiego, grafiki XIX-wieczne tzw. szkoły kowarskiej, grafika współczesna Józefa Gielniaka itd.). Muzeum organizuje i współorganizuje międzynarodowe konkursy artystyczne (Międzynarodowy Konkurs Graficzny im. J. Gielniaka, Międzynarodowe Biennale Fotografii Górskiej), których efekty pokazywane są na wystawach pokonkursowych.
W skład Muzeum Karkonoskiego, oprócz siedziby głównej przy ul. J. Matejki 28
w Jeleniej Górze, wchodzą jeszcze trzy oddziały: Muzeum Historii i Militariów – Skansen Broni Ciężkiej przy ul. Sudeckiej 83 w Jeleniej Górze z plenerową ekspozycją uzbrojenia wojskowego (czołg, śmigłowiec, wyrzutnie rakiet, stacje radiolokacyjne), Oddział Dom Carla i Gerharta Hauptmannów przy ul. 11 Listopada 23 w Szklarskiej Porębie ze zbiorami malarstwa karkonoskiego, ekspozycją poświęconą przed- i powojennym koloniom artystycznym
w Szklarskiej Porębie (m. in.. malarstwo Wlastimila Hofmana) oraz Oddział Muzeum Zamek
w Bolkowie – średniowieczna warownia księstwa świdnicko-jaworskiego, prezentująca kulturę rycerską. Na zamku w Bolkowie organizowane są także wydarzenia promujące kulturę średniowieczną (turnieje rycerskie) oraz największy w Europie Środkowej festiwal rockowej muzyki gotyckiej i mrocznej – Castle Party.
Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia wszystkich oddziałów Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze – szczegóły zwiedzania na stronie internetowej https://www.muzeumkarkonoskie.pl/ oraz w muzealnych mediach społecznościowych.
Tekst: Tomasz Miszczyk
Zdjęcia: Archiwum Muzeum Karkonoskie, Tadeusz Prociak
