W gminie Bielawy (powiat łowicki) znajduje się wieś Borów. To tu 6 lipca 1874 roku przyszedł na świat, jako czwarte dziecko Feliksa i Stanisławy z Mittelstaedtów Grabskich ich najmłodszy syn Władysław Dominik – człowiek, który „dał nam złotego”. W II Rzeczpospolitej Grabski większość czasu spędzał w Warszawie, pełniąc obowiązki posła, ministra czy premiera. Jednakże nie zapominał o swojej „małej ojczyźnie”, dla której już wcześniej wiele zdziałał.
Po wstępnej edukacji domowej w Borowie, Władysław uczęszczał do stołecznego V Gimnazjum Filozoficznego, a następnie udał się na studia do Francji i Niemiec. Nauki musiał jednak przerwać, by wrócić do Borowa i przejąć gospodarstwo rodzinne po śmierci ojca. Tu też poznał córkę szewca z Piątku, Katarzynę z Lewandowskich, swoją przyszłą żonę, którą mimo sprzeciwu rodziny poślubił i z którą miał czterech synów.
Władysław poszedł w ślady ojca i był niezwykle aktywny na rzecz poprawy bytu chłopów. W 1899 roku współorganizował w Kutnie Stację Doświadczalno-Rolniczą, która prowadziła badania nad jakością ziarna i nawozów. Trzy lata później zainicjował powołanie grupującej ziemian oraz chłopów Spółki Gospodarskiej w Bocheniu. Była to druga taka instytucja na ziemiach polskich. Prowadziła zaopatrzenie w nasiona siewne, sadzonki, narzędzia rolnicze i nawozy, będąc przykładem realizacji pozytywistycznego hasła „pracy z ludem i dla ludu”. W 1904 roku, z inicjatywy Grabskiego, powstała w Łowiczu, jako pierwsza w Królestwie Polskim, Spółka Rolniczo-Handlowa „Spółka Łowicka”. Gdy w wyniku defraudacji byt spółki był zagrożony, Grabski z własnej kieszeni pokrył straty. W 1909 roku powołano Łowickie Towarzystwo Rolnicze, w którym funkcje prezesa Grabski pełnił przez dekadę. Towarzystwo pomagało chłopom zakupić narzędzia, nasiona i nawozy oraz prowadziło działalność edukacyjną w zakresie nowoczesnego gospodarowania.
Działalność Grabskiego na ziemi łowickiej dotyczyła nie tylko gospodarki, ale także i edukacji. W 1905 roku Grabski znalazł się w Radzie Opiekuńczej w Łowiczu, której celem było założenie polskiej szkoły prywatnej. Taka szkoła powstała w 1906 roku i stanowiła swego rodzaju konkurencję dla bojkotowanej w tym czasie Łowickiej Szkoły Realnej. Z kolei pierwsza szkoła w Borowie założona została przez jego siostrę Zofię. Dla dzieci chłopskich lekcje prowadzone były w zakazanym wówczas języku polskim. W 1911 roku w ówczesnej gminie Bąków podjęto pierwszą w Królestwie Polskim uchwałę o powszechnym nauczaniu, a rok później zadecydowano o budowie szkoły powszechnej. Będąc inicjatorem tej uchwały, Władysław Grabski wydał książkę O nauczaniu powszechnym i zakładaniu szkół ludowych, która stanowiła instruktaż dla gmin chcących rozwijać oświatę na swoich terenach.
Grabski współtworzył też instytucje finansowe na ziemi łowickiej. Był jednym ze współudziałowców założonego w 1901 roku Towarzystwa Wzajemnego Kredytu w Łowiczu, przekształconego następnie w Spółdzielczy Bank Ziemi Łowickiej. W 1928 roku w Zdunach powstała Gminna Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa. Dziesięć lat później we wsi odbył się krajowy zjazd przedstawicieli takich gminnych kas.
W 1905 roku na niwie ruchów rewolucyjnych doszło do strajku powszechnego w Królestwie. Korzystając z rewolucyjnych nastrojów, 17 grudnia Narodowa Demokracja w sali łowickiego teatru EOS (dziś Łowicki Ośrodek Kultury przy ul. Podrzecznej) zorganizowała wiec, na którym do chłopów przemawiał Władysław Grabski. Mówił on, że to chłopi zdecydują o przyszłości narodu, jeśli będą solidarnie z innymi walczyć. Ponadto w czasie manifestacji domagano się wprowadzenia języka polskiego do urzędów gmin. Następnie około 200-osobowa grupa uformowała pochód, który został rozproszony dopiero przez wojsko rosyjskie. Za udział w tym wiecu Władysław Grabski zarządzeniem gubernatora z 10 lutego 1906 r. został ukarany trzytygodniowym więzieniem.
W rodzinie Grabskich silne było umiłowanie tradycji niepodległościowych. W1927 roku odsłonięto w Łowiczu pomnik „Synom Ziemi Łowickiej Bojownikom o Niepodległość”, który upamiętniał mieszkańców łowickiego poległych w walkach niepodległościowych. Honorowym prezesem Komitetu Budowy Pomnika oraz autorem okolicznościowych odezw był Władysław Grabski. Nazwisko premiera RP znajdujemy też wśród ofiarodawców budowy pomnika, na którą przeznaczył 100 zł.
Pamięć Władysława Grabskiego w Łowiczu zachowana jest do dzisiaj. W 1994 roku odsłonięto na rynku Starego Miasta pomnik Ojca Polskiej Złotówki projektu Andrzeja Renesa. Później przeniesiono go przed Zespół Szkół Ekonomicznych imienia Władysława Grabskiego. Ponadto jest Pasaż Władysława Grabskiego, pełniący funkcje niewielkiej alejki parkowo-rekreacyjnej. W rodzinnym Borowie do dziś zachowany jest w zabytkowym parku klasycystyczny dwór, część zabudowy gospodarczej oraz stawy hodowlane dawnego majątku Grabskich. Przed dworem w 2004 roku ustawiono popiersie Władysława Grabskiego projektu prof. Mariana Koniecznego.
Tekst Zdzisław Kryściak
Prezes Koła Przewodników im. Anieli Chmielińskiej w Łowiczu.
Zdjęcia Kinga Kryściak
Popiersie Władysława Grabskiego
w Borowie
