120. rocznica wygrania procesu o Morskie Oko
Jeszcze Polska nie zginęła, wiwat plemię lasze,
Słuszna sprawa górę wzięła, Morskie Oko nasze!
To ta zwrotka Mazurka Dąbrowskiego, którą ułożył wybitny aktor Ludwik Solski, była wielokrotnie śpiewana, wraz z hymnem Polski i wieloma patriotycznymi pieśniami, od późnych godzin wieczornych 13 września 1902 roku do białego rana dnia następnego. Oczekiwany w wielkim napięciu i niepewności wyrok Sądu Rozjemczego w Grazu został ogłoszony o godz. 19.36, a niedługo później lotem błyskawicy wiadomość telegraficzna „Zwycięstwo na całej linii” dotarła do Zakopanego.
Wszyscy ci, którzy zaangażowani byli bezpośrednio w trwający od 21 sierpnia 1902 roku proces, oraz ogromna rzesza ludzi śledząca przez ponad trzy tygodnie komunikaty i nastroje z Grazu przyjęli werdykt z szalonym entuzjazmem, wiwatując i pijąc na chwałę zwycięzców i spontanicznie organizując pochód ulicami Zakopanego.
Spór graniczny między Węgrami a Polską trwał kilka wieków, ale w latach 80. XIX wieku, kiedy właścicielami okolicznych terenów Morskiego Oka byli książę pruski Christian Hohenlohe Öhringen (od 1879) i hrabia Władysław Zamoyski (od 1889), ten konflikt prywatno-prawny przerodził się w spór prawno-publiczny o charakterze międzypaństwowym pomiędzy Węgrami a Galicją (formalnie: austriacko-węgierskim) w ramach monarchii austro-węgierskiej. Spory, złośliwości, skargi między gospodarzami z roku na rok narastały, bez wizji polubownego rozwiązania. To spowodowało, że w 1897 roku parlament austriacki i sejm węgierski zdecydowały oddać ten spór do rozstrzygnięcia przez międzynarodowy sąd polubowny. Ostatecznie w kwietniu 1902 roku w Wiedniu ukonstytuował się sąd w składzie: z ramienia Austrii wybrany został prezes Sądu Apelacyjnego we Lwowie dr Aleksander Mniszek-Tchórzyński, ze strony Węgier – prezes Sądu Królewskiego w Preszburgu (Bratysława) Koloman Lehoczky, a superarbitraż sprawował prezes szwajcarskiego Sądu Związkowego dr Jan Winkler. Jako eksperta w terenie powołano Fridolina Beckera, pułkownika szwajcarskiego sztabu generalnego, profesora Politechniki w Zurychu, a obronę interesów austriackich (galicyjskich), a de facto – polskich, przyjął Oswald Balzer, historyk prawa i archiwista, profesor Uniwersytetu Lwowskiego.
Sto lat później – 14 września 2002 roku, przy pięknej słonecznej pogodzie, przy schronisku PTTK nad Morskim Okiem odbyły się jubileuszowe uroczystości związane z wygraniem tegoż procesu i przyznaniem 351 ha jakże pięknego zakątka Tatr Polsce, a wówczas Galicji. Podczas uroczystości na placu przed schroniskiem odsłonięto pamiątkową płytę na granitowym głazie z napisem: Obrońcom najpiękniejszego zakątka Polski, hr. Władysławowi Zamoyskiemu, prof. Oswaldowi Balzerowi i innym rodakom w setną rocznicę rozstrzygnięcia sporu granicznego – wdzięczni Polacy 13.09.2002.
A ponieważ przypominania społeczeństwu o takich momentach w historii Polski nigdy za dużo, dlatego też z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Zakopanem, Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Gminy Bukowina Tatrzańska, Związku Podhalan w Polsce, Tatrzańskiej Agencji Rozwoju Promocji i Kultury, Klubu im. Władysława Zamoyskiego, Podhalańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Bukowińskiego Centrum Kultury „Dom Ludowy” i pod patronatem honorowym Prezydenta RP Andrzeja Dudy zorganizowano uroczystości związane z uczczeniem 120. rocznicy rozstrzygnięcia sporu o polskość Morskiego Oka.
11 września 2022 roku w ramach XV Międzynarodowego Forum Górskiego w „Domu Ludowym” w Bukowinie Tatrzańskiej odbyło się seminarium pt. „Przedmiot sporu i jego bohaterowie”, w którym prelegentami byli: Piotr Bąk, Maria Krzeptowska Jasinek, Jerzy Roszkowski, Paweł Skawiński, Maciej Chodorowicz, a w godzinach popołudniowych na elewacji schroniska PTTK nad Morskim Okiem odsłonięto pamiątkową tablicę.
W uroczystości odsłonięcia tablicy udział wzięli przedstawiciele powiatu tatrzańskiego i gminy Bukowina Tatrzańska, przedstawiciele PTTK, parku narodowego, przewodników, ratowników górskich oraz rodziny górali, którzy 120 lat temu walczyli o Morskie Oko. Ceremonię uświetniły poczty sztandarowe Związku Podhalan oraz muzyka góralska.
Fundatorem pamiątkowej tablicy było PTTK, a wykonawcami Marcin Ozorowski (wizualizacja graficzna) i prof. Czesław Dźwigaj (projekt wykonawczy i wykonanie).
Po części oficjalnej gaździna schroniska, Maria Łapińska, tradycyjnie zaprosiła wszystkich na herbatę i słynną szarlotkę.
Tekst i dwa zdjęcia Janusz Konieczniak
Autor jest taternikiem, przewodnikiem tatrzańskim i instruktorem przewodnictwa, znakarzem szlaków turystycznych, pilotem wycieczek, fotografikiem.
Podpisy pod zdjęcia
- Po prawej stronie pocztu sztandarowego starosta tatrzański Piotr Bąk, przy mikrofonie prezes PTTK Jerzy Kapłon (fot. z Archiwum Spółki Karpaty)
- Tablica pamiątkowa z 2002 roku
- Tablica odsłonięta w 120. rocznicę rozstrzygnięcia sporu
