Małe miasta w polskim krajobrazie
Szczególną rolę w polskiej przestrzeni krajobrazowej i krajoznawczej odgrywają małe miasta i ich turystyczna atrakcyjność wynikająca zarówno z pięknej formy tych jednostek osadniczych, jak i treści historycznych. Głównym kryterium ich wyróżniania jest ogólna liczba ludności zamieszkującej w jednostce osadniczej określana w przedziale od 5 do 25 tysięcy. Mimo że wiele małych miast nie charakteryzuje się nadzwyczajną estetyką, to jednak ma wyraźny potencjał turystyczny: konteksty krajobrazowe, układy urbanistyczne, zabytki architektoniczne, interesującą historię i miejscowe tradycje.
Ożywianie rozwoju małych miast może następować dzięki turystyce – udostępnianiu do zwiedzania zabytkowych obiektów, obsłudze ruchu turystycznego zarówno lokalnego, jak i tranzytowego. Wiąże się z tym również turystyka kulturowa w jej odmianach widzianych przez architekta krajobrazu, takich jak: turystyka dydaktyczna (poznawcza), kultowa (religijna), nostalgiczna (do źródeł i korzeni) i turystyka zdarzeń.
Tej problematyce, ze szczególnym uwzględnieniem współczesnych kierunków badań, było poświęcone XXVII Interdyscyplinarne Seminarium Krajobrazowe zorganizowane w dniach 5–6 września 2022 roku przez Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie i Komisję Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Celem seminarium była wymiana doświadczeń i zapoznanie uczestników z najnowszymi osiągnięciami w zakresie kształtowania, ochrony i transformacji krajobrazów małych miast. W tym spotkaniu udział wzięło około 50 osób z różnych ośrodków naukowych w Polsce, wygłoszono ponad 30 referatów i zaprezentowano kilka posterów.
Małe miasta są brane pod uwagę w kontekście wykonywanego obecnie audytu krajobrazowego Polski w poszczególnych województwach. Audyt określa krajobrazy występujące na terenie każdego województwa, w tym krajobrazy priorytetowe, zagrożenia dla zachowania wartości krajobrazów oraz rekomendacje i wnioski dotyczące ich kształtowania i ochrony. Małe miasta są istotnym elementem polskiego krajobrazu kulturowego. Na czoło wysuwa się tu identyfikacja genius loci (duch miejsca) danego miasta, to jest jego charakter, ład i kompozycja, tradycja, walor historyczno-kulturowy, zdefiniowana tożsamość. Wszystko to wraz z całym zespołem urbanistyczno-przyrodniczym małego miasta tworzy małą ojczyznę w danym regionie kraju. Takie przykłady małych ojczyzn omawiano w referatach poświęconych małym miastom m.in. Warmii i Mazur, Zalewu Wiślanego, Lubelszczyzny i Opolszczyzny oraz na przykładzie pojedynczych jednostek osadniczych – Węgorzewa, Kazimierza Dolnego, Buska-Zdroju, Szczytna, a nawet kierunków zagospodarowania przestrzennego postsocjalistycznych dzielnic miast – Krakowa i Budapesztu. Uwagę i zainteresowanie krajoznawców powinien wzbudzić przygotowywany obecnie w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie pod kierunkiem prof. Jerzego Bańskiego „Atlas małych miast” w Polsce, który obejmie całe spektrum zagadnień społeczno-ekonomicznych małych ośrodków miejskich, w tym demograficznych, strukturę ekonomiczną, przemiany funkcjonalno-przestrzenne i planowanie rozwoju na podstawie danych statystycznych przetworzonych na obraz kartograficzny. Atlas powinien być dostępny w pierwszym półroczu 2023 roku.
Trzeba również dodać, że małe miasta odgrywają szczególną rolę zwłaszcza w sąsiedztwie parków narodowych i krajobrazowych. Ich architektura i historia mogą być zachętą do odwiedzania, a dzięki odpowiedniej infrastrukturze mogą przejmować obsługę ruchu turystycznego (miasteczka usług turystycznych) i tym samym przyczyniać się do lepszej i skuteczniejszej ochrony tych obiektów. Wśród przykładów z Polski należy wymienić np. Krzeszowice, Janów nad Wisłą, Kazimierz Dolny, Wambierzyce, Karłów, Lądek-Zdrój, Stronie Śląskie, Lanckoronę i in.
W terenowym dniu seminarium uczestnicy zapoznali się z zabytkowym zespołem miasta Reszel i Lidzbark Warmiński oraz ośrodkiem kultu religijnego Święta Lipka. Miejmy nadzieję, że niektórzy referenci nadeślą swoje opracowania do redakcji rocznika „Ziemia”.
Tekst i zdjęcia Józef Partyka
- Otwarcie spotkania przez prof. Urszulę Myga-Piątek
- Uczestnicy seminarium przez zamkiem w Lidzbarku Warmińskim
