Pałac kielecki w historii i tradycji Legionów Polskich
Mury dawnej rezydencji biskupów krakowskich, w których mieści się obecnie Muzeum Narodowe w Kielcach, były świadkiem przełomowych wydarzeń w historii Polski w I połowie XX wieku.
Na przełomie lipca i sierpnia 1914 roku Europa stanęła w obliczu konfliktu zbrojnego, a 6 sierpnia w stanie wojny znalazły się państwa zaborcze – Rosja i Austro-Węgry.
Tego dnia Kompania Kadrowa, sformowana przez komendanta Józefa Piłsudskiego, wyszła z krakowskich Oleandrów. Batalion Kadrowy – zasilony uczestnikami rewolucji 1905 roku z guberni kieleckiej – wszedł do Kielc 12 sierpnia. Komendant zajął na swój sztab dawny pałac biskupów krakowskich – jeden z najwybitniejszych zabytków epoki Wazów – opuszczony przez carskiego gubernatora. Na ulicach miasta doszło do pierwszych, zwycięskich dla strzelców, walk. Ponieważ następnego dnia wojsko rosyjskie podeszło do Kielc znacznymi siłami, żołnierze Piłsudskiego wycofali się. Miasto zajęło wojsko carskie, rozpoczynając aresztowania i rabunki. Zaborcy nałożyli na Kielce kontrybucję w wysokości 100 tysięcy rubli, grożąc zniszczeniem miasta. Była to kara za przyjęcie Kadrówki. 22 sierpnia oddziały strzeleckie ponownie weszły do Kielc, odnotowując tym razem dystans ludności, dyktowany obawą przed zemstą Rosjan. Pałac został przeznaczony na sztab i kwaterę główną komendanta oraz Komisariat Wojskowy, pocztę polową, redakcję i drukarnię „Dziennika Urzędowego Komisariatu Wojsk Polskich” oraz biuro werbunkowe. Do powstającego wojska legionowego wstąpiło blisko tysiąc ochotników, w tym około 600 z Kielc i okolic. Utworzony w ten sposób 1. Pułk Piechoty Legionów Polskich opuścił miasto 10 września 1914 roku – kończąc ten wyjątkowy okres, wspominany po latach z sentymentem przez marszałka.
W okresie II RP pałac był siedzibą Urzędu Wojewódzkiego, a w roku 1938 powstało w jego trzech salach Sanktuarium Józefa Piłsudskiego. Pomysłodawcą był wojewoda kielecki Władysław Dziadosz, były legionista. Do Sanktuarium wykonano wejście od strony dziedzińca południowego, zdobione portalem zwieńczonym kartuszem. W jego polu znajduje się orzeł strzelecki bez korony. Nad portalem umieszczono płytę z cytatem z Beniowskiego – poematu Juliusza Słowackiego. Sanktuarium zostało oddane do użytku 2 października 1938 roku. Ekspozycja nawiązywała do niepodległościowego czynu legionowego, wpisując się także w sanacyjną politykę kreowania państwowego kultu marszałka. Portal wejściowy prowadził do Sali Sztandarowej, gdzie prezentowano kopie sztandarów pułków legionowych. Właściwe Sanktuarium – dawny osobisty pokój Piłsudskiego – ozdobiono marmurowymi okładzinami na ścianach, a posadzkę i witraże motywem wężyka generalskiego. Do wyposażenia ruchomego należała m.in. kurtka strzelecka komendanta. Ekspozycję zamykała Kaplica, gdzie w niszy okiennej umieszczono obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej. Również loggia wejściowa pałacu została ozdobiona pamiątkową płytą informującą o pobycie w tym miejscu kwatery głównej Piłsudskiego.
W czasie wojny oraz w latach powojennych Sanktuarium zostało zdewastowane. W jego salach znajdowały się po wojnie biura Wojewódzkiej Rady Narodowej. W roku 1971 zespół pałacowy został przejęty przez Muzeum Świętokrzyskie, które w 1975 roku otrzymało rangę Muzeum Narodowego. W roku 1990 muzeum rozpoczęło rekonstrukcję Sanktuarium, które zostało otwarte 5 grudnia 1990 roku i od tego dnia miejsce to stanowi wystawę stałą. W przestrzeni tej eksponowane są także obrazy Stanisława Batowskiego-Kaczora „Wejście Strzelców do Kielc”, „Potyczka na folwarku Czarnów”, a także kopia obrazu Batowskiego wykonana w 1994 roku przez Krzysztofa Jackowskiego – „Potyczka przed Hotelem Bristol”.
Tekst i zdjęcia Paweł Grzesik
Paweł Grzesik
Doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, przewodnik miejski warszawski, terenowy świętokrzyski oraz wykładowca na kursie dla kandydatów na przewodników świętokrzyskich, organizowanym corocznie przez PTTK w Kielcach.
Opis fotografii:
- Dawny Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach, obecnie Muzeum Narodowe
- Taras i portal wejściowy do Sanktuarium marszałka Józefa Piłsudskiego
- Jedno z okien Sanktuarium od strony Ogrodu Włoskiego
- Tablica pamiątkowa w loggii wejściowej pałacu
