W trakcie trwania XXXIV Ogólnopolskiego Forum Fotografii Krajoznawczej PTTK w Opolu, w dniach 14–16 czerwca 2024 roku, odbyły się obchody 50-lecia Komisji Fotografii Krajoznawczej ZG PTTK.
Bezpośrednim współorganizatorem uroczystości był Oddział Regionalny PTTK Śląska Opolskiego. Patronatu honorowego oraz wsparcia finansowego udzielił Urząd Marszałkowski, reprezentowany na obchodach przez Zastępcę Dyrektora Departamentu Sportu i Turystyki Bartosza Ostrowskiego, Urząd Wojewódzki reprezentował Wicewojewoda Opolski Piotr Pośpiech. Prócz tego do współorganizacji Forum zaproszono Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu z dyrektorem Jarosławem Gałęzą i kustosz Magdaleną Górniak-Bardzik. To dzięki nim można było podziwiać wystawę fotograficzną prac Fryderyka Kremsera oraz otrzymać wznowiony katalog „Odkrywanie świata Fryderyka Kremsera”. Forum wraz z uroczystościami jubileuszowymi zostało dofinansowane przez KFK ZG PTTK ze środków przyznanych przez Zarząd Główny PTTK.
Postać Fryderyka Kremsera przybliżył zgromadzonym w Sali Orła Białego Opolskiego Urzędu Marszałkowskiego prof. Stanisław Nicieja z Uniwersytetu Opolskiego, a historię Komisji Fotografii Krajoznawczej ZG PTTK – przewodniczący Andrzej Kowol. W trakcie uroczystości można było obejrzeć także film dokumentalny „Mój Śląski Węzeł”, który stanowi integralną część wystawy sprawiając wrażenia, jakby sam Kremser opowiadał nam o swojej fotografii. Wiele pomocy przy tym projekcie okazał Joachim Sosnowski – inicjator ratowania dorobku Fryderyka Kremsera oraz znawca jego twórczości, a wszystko to spiął w całość kol. Jacek Ramus wraz z żoną Izabelą z OR PTTK Śląska Opolskiego. Władze Towarzystwa reprezentowali prezes Jerzy Kapłon, wiceprezes Jakub Nowak i Waldemar Osypiuk i prowadząc uroczystości Lucjusz Bilik, wiceprezes. Do Opola przyjechała także rodzina Fryderyka Kremsera z synem Waldemarem Kremserem na czele oraz wiele osób, które kiedyś współpracowały z wybitnym fotografem. Oczywiście byli także Instruktorzy Fotografii Krajoznawczej PTTK i uczestnicy Forum. Integralną częścią imprezy było uroczyste wręczenie Honorowej Nagrody im. Fryderyka Kremsera. Wyróżnienie odebrali: Jerzy Gazda, Waldemar Kremser i Roman Hlawacz. Wszyscy uczestnicy otrzymali także pamiątkowy medal z podobizną F. Kremsera. Uroczystości jubileuszu 50-lecia Komisji Fotografii Krajoznawczej ZG PTTK wzbogaciła również firma FOTOPLUS z Krakowa umożliwiając zapoznanie się ze swoją ofertą fotograficzną.
Dopełnieniem uroczystości było odsłonięcie pamiątkowej tablicy na kamienicy, gdzie mieściła się jedna z pracowni Fryderyka Kremsera (ul. Piastowska 22) oraz złożenie przez delegację kwiatów na jego grobie. Reszta uczestników uroczystości odbyła w tym czasie spacer z przewodniczką po Opolu. Fotografujący zawsze zostawali w tyle, ale my, fotografowie-krajoznawcy jesteśmy do tego przyzwyczajeni. W niedzielę zaś chętni mogli wybrać się na plener fotograficzny do Muzeum Wsi Opolskiej w pobliskich Bierkowicach, bądź odszukać ulicę Fryderyka Kremsera w Opolu.
Serdecznie dziękujemy wszystkim zaangażowanym w uroczystości 50-lecia Komisji Fotografii Krajoznawczej ZG PTTK,
a fotografów-krajoznawców zapraszamy w październiku (11–13.10) na kontynuację obchodów w czasie IV Zjazdu Klubów i Komisji Fotografii Krajoznawczej oraz TRW PTTK w Gołuchowie.
Rozpoczęcie uroczystości
Tablicę odsłania wnuk Fryderyka Kremsera
Wykład prof. Stanisława Nicieji
Pamiątkowe dyplomy dla współorganizatorów i gości honorowych
Wyróżnieni Honorową Nagrodą im. Fryderyka Kremsera
Uczestnicy Jubileuszu
Wystawa prac Fryderyka Kremsera
Zwiedzanie Opola
Opolska starówka
Fotografia towarzyszy krajoznawstwu i turystyce od początku, czyli już od połowy XIX wieku. Zarówno członkowie Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, jak i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego fotografowali,
a potem wykorzystywali swoje zdjęcia do swoich celów statutowych.
Ze względu na koszty sprzętu i materiałów fotograficznych była to ekskluzywna dziedzina, ale dzięki możliwości powielenia, potem wystawiania bądź druku np. w „Ziemi” lub w formie pocztówek, mogła docierać do szerszych kręgów społeczeństwa. Jej potencjał był w PTK tak ceniony, że już w 1908 roku powstała Komisja Fotograficzna, mająca w swoim składzie członków Zarządu Towarzystwa (np. Kazimierz Kulwieć, Mikołaj Wisznicki). Wtedy też określono ramy definicji fotografii krajoznawczej, jako będącej dokumentacją piękna ojczystego krajobrazu, przyrody, dzieł ludzkich rąk,
a jednocześnie nie pozbawioną walorów artystycznych i patriotycznych.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego kontynuowano działania podjęte przed I wojną światową, ale w PTK nacisk położono na uporządkowanie dotychczasowych struktur (w 1921 roku do PTK dołączono Oddział Lwowski). Do momentu wybuchu II wojny światowej Komisja Fotograficzna nie wróciła do struktur ZG PTK, aczkolwiek znaczenie fotografii krajoznawczej oraz potrzeba systematycznego jej gromadzenia, opracowywania, a następnie udostępniania było wielokrotnie podkreślane. Wielką rolę na rzecz poznawania ziem odrodzonej Polski stanowiły ogólnopolskie wystawy fotograficzne organizowane przez PTK.
Druga wojna światowa przyniosła środowisku fotografów krajoznawców PTK ogromne straty. W powstałym w 1950 roku – z połączenia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego – Polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym fotografia krajoznawcza była wysoko ceniona. Dotychczasowi działacze PTK (Józef Kołodziejczyk, Kazimierz Staszewski, Mieczysław Orłowicz i Jan Bułhak) dokumentowali powojenne zniszczenia,
a następnie proces odbudowy kraju, a swoje działania programowe kontynuowali w ramach PTTK.
Stopniowo w ramach struktur PTTK powstawały sekcje fotograficzne, a następnie komisje i kluby. Brak centralnej agendy zajmującej się wtedy fotografią krajoznawczą utrudniał integrację środowiska fotograficznego. Pierwszą „jaskółką” zwiastującą unormowanie sytuacji w środowisku fotografów-krajoznawców było powołanie 14 lutego 1962 roku Podkomisji Fotograficznej Komisji Krajoznawczej ZG PTTK. Mimo wielu niedociągnięć organizacyjnych, stanowił to swego rodzaju katalizator do szerszych przedsięwzięć środowiska fotografujących krajoznawców. Podczas Kongresu Krajoznawczego w Opolu w 1970 roku odbyło się I Sympozjum Fotografii Krajoznawczej wraz z wystawą, zaś w kolejnym roku został zorganizowany I Centralny Plener na Roztoczu. W 1972 roku odbyło się I Forum Fotografii Krajoznawczej. W tym też roku zapoczątkowano w Opolu Centralne Przeglądy Diapozytywów Krajoznawczych „Diakraj”, a w kolejnym roku – Przegląd Zestawów Przezroczy Udźwiękowionych w Szczecinie. Ogromną rolę dla popularyzacji idei fotografii w PTTK było też wprowadzenie w 1972 roku trzystopniowej Odznaki Fotografii Krajoznawczej.
Wszystkie te działania doprowadziły do utworzenia w czerwcu 1974 roku Komisji Fotografii Krajoznawczej przy ZG PTTK. Trzeba podkreślić, że mocno o to zabiegał ówczesny przewodniczący Podkomisji – Fryderyk Kremser. On też stanął na czele nowej Komisji, prowadząc ją przez kolejne 20 lat. W trakcie pierwszej kadencji w KFK ZG PTTK znaleźli się: wiceprzewodniczący Paweł Pierściński (Kielce) i Jerzy Zienkiewicz (Gryfino), Jadwiga Rynkiewicz, a potem Ewa Michlewska (Warszawa) – sekretarze oraz członkowie: Lech Charewicz (Warszawa), Adam Czarnowski (Warszawa), Juliusz Garztecki (Warszawa), Henryk Gerliński (Bytom), Henryk Hermanowicz (Kraków), Krzysztof Kamiński (Gdańsk), Jan Magierski (Lublin), Andrzej Przedlacki (Opole), Gustaw Russ (Warszawa), Zygmunt Świątek (Warszawa), Grzegorz Witkiewicz (Gdańsk) oraz Ryszard Śmiech (Pabianice). Jako fachowy organ ZG PTTK i centralny przedstawiciel środowiska fotografów-krajoznawców, KFK za główne zadanie wyznaczyła sobie prowadzenie prac koncepcyjnych nad programem, wdrażanie oraz popularyzację organizacji, metodyki, historii, estetyki, a także ochronę archiwaliów związanych z fotografią krajoznawczą. Ważną rolę miało odgrywać także rozwijanie środowiska i doskonalenie pracy instruktorów, a także nawiązywanie kontaktów z wybitnymi fotografami i korzystanie z ich doświadczeń. Prócz tego Komisja miała się zajmować koordynacją działalności ogniw fotograficznych PTTK, a także współpracować z instytucjami państwowymi oraz organizacjami społecznymi i twórczymi. Komisja przyznawała również Odznaki Fotografii Krajoznawczej oraz nadawała wyróżnienia za osiągnięcia i zasługi na polu fotografii krajoznawczej – tak zresztą czyni do dzisiaj. Najwyższą formą uznania zasług w dziedzinie twórczości artystycznej, organizacyjnej oraz popularyzacji fotografii krajoznawczej jest przyznawana od 1998 roku Nagroda Honorowa im. Fryderyka Kremsera.
Przez kolejne lata działaniami KFK ZG PTTK kierowali: Fryderyk Kremser (1974–1991), Waldemar Doniec (1991–1997), Jerzy Wygoda (1997–2001), Zofia Lubczyńska (2001–2006), Jerzy Maciejewski (2006–2023), Andrzej Kowol (2023 – do dzisiaj). Przez następne kadencje Komisja zmagała się z różnymi problemami i zadaniami, jednakże najbardziej palącym okazał się brak możliwości archiwizowania dorobku fotografów-krajoznawców i jego ochrona. W wyniku szeregu działań, zarówno Komisji, jak i aktywu środowiska fotografów-krajoznawców, udało się utworzyć w listopadzie 1988 roku Centrum Fotografii Krajoznawczej w Łodzi (oficjalne otwarcie nastąpiło 25 listopada 1989 roku). Stało się ono siedzibą Komisji, a część zadań zostało scedowanych na nowo utworzoną jednostkę. Komisja wspiera merytorycznie CFK PTTK przede wszystkim przez udział jej członków w Radzie Programowej.
Fryderyk Kremser w Grecji w 1986 roku fot. Zbigniew Fedyczek
Pomimo trudności okresu transformacji ustrojowej i braku większych dotacji ze strony ZG PTTK, KFK utrzymała organizowanie corocznego Forum Fotografów Krajoznawców PTTK połączonego z dawnym Centralnym Plenerem. Od 2021 roku co roku odbywają się – zainicjowane przez Izabelę Rucińską – Zjazdy Klubów i Komisji Fotografii Krajoznawczej oraz TRW PTTK. Dotychczas odbyły się w: Łodzi, Malborku i Żarkach. Komisja inicjuje i wspiera swym patronatem szereg plenerów, konkursów i innych inicjatyw związanych z promowaniem idei fotografii krajoznawczej.
Tekst i zdjęcia Izabela Rucińska
Zasłużony Instruktor Fotografii Krajoznawczej PTTK, Instruktor Krajoznawstwa PTTK, autor i współautor przewodników oraz artykułów o Łodzi i regionie.
