Wśród osób wybranych przez Sejm na patronów 2023 roku znalazł się Paweł Edmund Strzelecki. Postanowiono w ten sposób uczcić badacza, podróżnika, odkrywcę i filantropa, pierwszego Polaka, który okrążył indywidualnie kulę ziemską w celach naukowych. Człowieka, który na trwałe wpisał się w historię Australii, i którego imieniem nazwano wiele obiektów geograficznych na tym kontynencie. W szczególny sposób Strzelecki upamiętniany został w Wielkopolsce, skąd pochodził.
Rok jubileuszowy dzięki wielu różnorodnym inicjatywom przybliżył sylwetkę i uświadomił znaczenie wielkiego podróżnika. W Wielkopolsce Strzelecki był zawsze pamiętany, choć może niewystarczająco eksponowany. Ale rok jubileuszowy 2023 dobitnie potwierdził, że Wielkopolanie potrafią tego dokonać. W marcu, w Głuszynie odbył się wernisaż powstałej staraniem Wydawnictwa Miejskiego Posnania wystawy plenerowej Paweł Edmund Strzelecki, którą przygotowała Danuta Książkiewicz-Bartkowiak. Potem można było ją oglądać na kampusie UAM Morasko, a następnie na placu Wolności, lotnisku Ławica oraz na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu. W maju, dzięki współpracy Urzędu Miasta Poznania, Rady Osiedla Głuszyna i Kosciuszko Heritage z Sydney, do Poznania przybyła delegacja Aborygenów Monero-Ngarigo (tradycyjnych kustoszy Góry Kościuszki). W Głuszynie oraz w centrum Poznania odbyły się dwa koncerty z ich udziałem. Z kolei w czerwcu na dworcu Poznań Główny pojawił się pierwszy pociąg IC 17100 Strzelecki. A na medalu 22. Poznań Maratonu umieszczona została Góra Kościuszki. W pierwszym tygodniu października odbyły się główne wydarzenia roku jubileuszowego Strzeleckiego w Wielkopolsce. W Muzeum Ziemi Średzkiej „Dwór w Koszutach" nastąpiło uroczyste otwarcie Gabinetu Pana – Pawła Edmunda Strzeleckiego. Inicjatorami przedsięwzięcia byli dyrektor placówki Jacek Piotrowski oraz Maria-Marysia Thiele-Lubosiewicz z Australii. Tego samego dnia Fotoplastykon Poznański przygotował wystawę stereofotografii poświęconą podróżom Pawła Edmunda Strzeleckiego. 4 października w Domu Polonii w Poznaniu odbyła się uroczystość przyjęcia Pawła E. Strzeleckiego na patrona instytucji. Pomysłodawczynią przedsięwzięcia była prezes dr Izabela Wyszowska. Z kolei 5 października miała miejsce konferencja Paweł Edmund Strzelecki (1797–1873) – wielki podróżnik i odkrywca z Wielkopolski w 150. rocznicę śmierci. Organizatorami wydarzenia były Wielkopolski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” oraz Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Konferencji towarzyszyła wystawa Wyprawy i odkrycia podróżników w XIX wieku w zbiorach PTPN. Uczestnicy spotkania złożyli kwiaty i zapalili znicz pod tablicą Pawła E. Strzeleckiego znajdującą się na dziedzińcu siedziby PTPN. Kulminacja oficjalnych obchodów poświęconych pamięci Pawła E. Strzeleckiego miała miejsce na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu 6 października. Po mszy świętej i koncercie organowym w kościele św. Wojciecha nastąpiło odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej Pawłowi E. Strzeleckiemu z udziałem jej fundatora – Janusza Tomaszkiewicza, prezesa firmy Envirotech, oraz twórcy prof. Wiesława Koronowskiego z Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu. Uroczystość zaszczycili m.in. Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania, Mariusz Wiśniewski, zastępca prezydenta Poznania, Lloyd Brodrick, ambasador Australii oraz Patrick Haughey, ambasador Irlandii. Dzieje kościoła, wystawę oraz sylwetkę podróżnika przybliżyli przybyłym przewodnicy z Koła Przewodników PTTK im. M. Mottego w Poznaniu. W Urzędzie Miasta osobom szczególnie zaangażowanym w organizację Roku Pawła E. Strzeleckiego wręczono medale przekazane przez Kosciuszko Heritage. Wieczór zwieńczyła projekcja multimedialna Co widział Paweł Edmund Strzelecki? zaprezentowana na elewacji Urzędu Miasta, nawiązująca do pobytu Strzeleckiego w Australii. Pokaz wizualno-muzyczny przygotował Uniwersytet Artystyczny im. M. Abakanowicz w Poznaniu. Sporo nowych przedsięwzięć jest już w planach, z myślą o kolejnych rocznicach. Wyjątkowość i wielowątkowość biografii podróżnika inspirują do głębszego zainteresowania się jego postacią i należytego docenienia jego działalności, którą rozsławiał kraj swego pochodzenia.
Sławny odkrywca, filantrop, obywatel świata
Paweł Edmund Strzelecki urodził się 20 lipca 1797 roku w podpoznańskiej wówczas Głuszynie, gdzie jego ojciec dzierżawił folwark. Po służbie w armii pruskiej powrócił w rodzinne strony, gdzie podjął pracę jako nauczyciel na dworach miejscowej szlachty. Poznał wtedy miłość swego życia – Adynę Turno, jednak jej ojciec nie wyraził zgody na małżeństwo. Strzelecki wyjechał więc za granicę, gdzie poznał księcia Franciszka Ksawerego Sapiehę, który powierzył mu zarządzanie majątkiem Bychowiec. Po jego śmierci Strzelecki wyemigrował do Anglii. Przez kilka lat podróżował po Europie, a w 1834 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych rozpoczynając swą dziewięcioletnią wyprawę naukową dookoła świata. W czasie kilkuletnich podróży po obu Amerykach prowadził badania z zakresu geologii, etnografii i meteorologii. 25 kwietnia 1839 roku na pokładzie statku „Justine” przypłynął do Australii. Cztery lata spędzone na eksploracji tego kontynentu przyniosły mu światową sławę. Badania rozpoczął od wyprawy w nierozpoznane Wielkie Góry Wododziałowe, gdzie jednemu ze szczytów nadał nazwę Góra Adyny. W sierpniu 1839 roku odkrył złoto, ale na prośbę gubernatora Nowej Południowej Walii, George’a Gippsa, zgodził się dochować tajemnicy w obawie przed wybuchem gorączki złota. Podczas czterech wypraw przewędrował ponad 11 tysięcy kilometrów, ustalił położenie licznych złóż surowców, na podstawie czego opracował mapy geologiczne Nowej Południowej Walii i Tasmanii. Po powrocie do Anglii, opublikował w 1845 roku pracę Fizyczny opis Nowej Południowej Walii i Ziemi van Diemena. Dzieło to spotkało się z bardzo przychylnymi recenzjami i na długo stało się fundamentalnym źródłem wiedzy o Australii. Za zaangażowanie i pomoc Irlandczykom w okresie Wielkiego Głodu w latach 1847–1849 królowa Wiktoria uhonorowała go Orderem Łaźni. W 1853 roku Strzelecki uzyskał członkostwo The Royal Geographical Society i Royal Society of London. W 1860 roku zaś otrzymał honorowy doktorat uniwersytetu w Oxfordzie. W 1869 roku królowa nadała mu tytuł Rycerza Komandora Wielce Znamienitego Orderu św. Michała i św. Jerzego. Wiele uznania zdobyła też jego działalność, którą rozsławił w obronie Aborygenów i autochtonicznej ludności Ameryki. Paweł Edmund Strzelecki zmarł 6 października 1873 roku w Londynie. W 1997 roku, z inicjatywy ówczesnego wojewody poznańskiego Włodzimierza Łęckiego, prochy podróżnika zostały przeniesione do Krypty Zasłużonych przy poznańskim kościele św. Wojciecha.
Australia pamięta o Strzeleckim
Na terenie Australii znajduje się ponad 20 miejsc o nazwach upamiętniających Strzeleckiego, w tym Park Narodowy Strzeleckiego na Wyspie Flindersa. Do tego należy dodać gatunek eukaliptusa i koali. W 1927 roku na szlaku podróży Strzeleckiego przez Gippsland postawiono siedem pamiątkowych obelisków. Australia uczciła też pamięć Strzeleckiego wspaniałym pomnikiem wystawionym w 1988 roku w miejscowości Jindabyne u podnóża Góry Kościuszki. Autorem monumentu jest poznański rzeźbiarz Jerzy Sobociński.
Tekst: Witold Gostyński
Turysta i krajoznawca, autor i tłumacz publikacji krajoznawczych. Aktywny członek Wielkopolskiego Klubu Publicystów Krajoznawczych.
Tekst: Izabela Wyszowska
Nauczyciel akademicki, przewodnik i instruktor przewodnictwa. Członek Koła Przewodników PTTK im. M. Mottego, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Wielkopolskiego Klubu Publicystów Krajoznawczych.
Zdjęcia: Zbigniew Szmidt, UMP
Mapa podróży: Źródło Strzelecki's World Route, mtkosciuszko.org.au
Wystawa plenerowa o Pawle Edmundzie Strzeleckim na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu
fot. UMP
Mapping o słynnym podróżniku na
pl. Kolegiackim w Poznaniu
fot. UMP
Gabinet Pawła Edmunda Strzeleckiego. W Muzeum Ziemi Średzkiej „Dwór w Koszutach” od października znajduje się stała wystawa poświęcona wielkiemu Polakowi
fot. Monika Grześkowiak
Mapa podróży Pawła Edmunda Strzeleckiego
Źródło Strzelecki's World Route, mtkosciuszko.org.au
