Ustrzyki Górne to niekwestionowane centrum turystyki górskiej w Bieszczadach. Tylko one pozostały nam ze wspaniałych przedwojennych Karpat Wschodnich. Jednym z ciekawszych obiektów tej miejscowości jest niepozorny, mały budynek, tzw. Zielony Domek, wciśnięty pomiędzy kompleks turystyczny Hotelu Górskiego a kemping PTTK.
Bieszczadzki Ośrodek Historii Turystyki Górskiej „Zielony Domek” – bo tak brzmi jego pełna nazwa – funkcjonuje od ponad trzydziestu lat. Inicjatorem jego powołania był Edward Moskała, który do śmierci w 1995 roku był osobiście zaangażowany w jego rozwój. Choć z nazwy jest to ośrodek bieszczadzki, to ze względu na uwarunkowania historyczne tego regionu duża część ekspozycji poświęcona jest obszarom położonym na wschód od obecnej granicy polsko-ukraińskiej. Tradycje turystyczne Karpat Wschodnich w przedwojennej Polsce miały interesującą historię, praktycznie równorzędną z Beskidami Zachodnimi i Tatrami.
Tablica poświęcona pamięci
Edwarda Moskały
O turystyce na Kresach Wschodnich
Rozwój turystyki w pasmach Czarnohory, Gorganów i Bieszczadów Wschodnich prezentowany jest w tzw. Izbie Wschodniej. To jednocześnie sala tradycji turystycznych, które zostały przerwane wraz z wybuchem wojny w 1939 roku. Jej zadaniem jest przedstawienie osiągnięć polskich organizacji turystycznych na Kresach Wschodnich w zagospodarowaniu obszarów górskich oraz ukazanie różnych form działalności i zainteresowań ich członków.
Obszar, jaki obejmuje ta część ekspozycji, przedstawiają dwie mapy: wojskowa z czasów austriackich, obejmująca Galicję Wschodnią i teren Zakarpacia, oraz druga – ukazująca zagospodarowanie turystyczne Karpat Wschodnich według stanu na 1939 rok. W kolejnych gablotach umieszczono dokumenty pochodzące z Oddziałów Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego we Lwowie, Stanisławowie, Kołomyi i Sanoku.
Następny fragment ekspozycji to tzw. kącik huculski, w którym zgromadzono materiały etnograficzne z Huculszczyzny. Do najciekawszych pamiątek należą: oryginalne przedwojenne kilimy, elementy strojów oraz bogato zdobione narzędzia codziennego użytku. Najbardziej wartościowym eksponatem jest inkrustowana bartka (toporek huculski), podarowana gen. Kordianowi Zamorskiemu przez Hucułów z Żabiego (obecnie Werchowyna). Ekspozycję huculską uzupełniają fotografie przedstawiające dawną wieś huculską, jej mieszkańców oraz stare foldery reklamujące piękno Huculszczyzny i zachęcające do jej odwiedzania.
Kącik huculski w Izbie Wschodniej
Fotografie, mapy, biografie
Druga strona Izby Wschodniej to przede wszystkim gabloty z wydawnictwami i plansze fotograficzno-tekstowe, obrazujące główne grupy górskie Karpat Wschodnich – od Bieszczadów po Czarnohorę. Wśród autorów fotografii wymienić należy Zygmunta Klemensiewicza, Adama Lenkiewicza, Tadeusza Dohnalika i Stanisława Jaroszyńskiego. Zdjęcia ukazują piękno przyrody, sposoby uprawiania turystyki letniej i zimowej, obiekty turystyczne i sakralne z tego terenu oraz przykłady budownictwa ludowego. Znajdują się tu także podstawowe informacje dotyczące Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, Akademickiego Klubu Turystycznego oraz Karpackiego Towarzystwa Narciarzy z siedzibą we Lwowie. W gablotach zaprezentowano foldery, mapy i przewodniki z okresu międzywojennego. W górnej części ekspozycji znajdują się przedwojenne mapy wydawane przez Wojskowy Instytut Geograficzny (tzw. WIG-ówki). W izbie umieszczono również fotografie nieistniejących dziś schronisk górskich w Karpatach Wschodnich.
W powojennych Bieszczadach
Druga sala poświęcona jest głównie turystyce powojennych Bieszczadów, czyli w praktyce Bieszczadom Zachodnim od lat 50. Ekspozycja w tej izbie ma charakter wielowątkowy. Jej głównym celem jest ukazanie rozwoju turystyki w Bieszczadach po II wojnie światowej, w obecnych granicach Polski. Przedstawiono tu wydawnictwa związane z regionem (w tym pierwsze powojenne przewodniki po Bieszczadach Mieczysława Orłowicza i Władysława Krygowskiego), mapy turystyczne, m.in. pierwszą dopuszczoną do obrotu mapę grzbietową Bieszczadów, wydaną przez KTG ZG PTTK, wydawnictwa zwarte, foldery itp. Przedstawiono także rozwój bazy turystycznej, począwszy od pierwszego schroniska PTTK w Ustrzykach Górnych. Pokazano również historię budowy pierwszej w Bieszczadach bacówki w Jaworzcu. Z działalnością tą nieodłącznie związana jest postać Edwarda Moskały. Jego podobizna z reprodukcjami tablic pamiątkowych oraz mottem wskazującym na cel powstawania Ośrodków Kultury i Historii Turystyki Górskiej, znajduje się po prawej stronie od wejścia. Ten fragment wystawy przedstawia też inne zasłużone osoby – Ignacego Zatwarnickiego z Sanoka czy Wojciecha Stankiewicza z Poznania. Jest to także część poświęcona utraconym judaikom i bieszczadzkim cerkwiom. Uzupełnieniem tego tematu jest zbiór miniatur obiektów sakralnych pogranicza polsko-słowackiego. Pomysłodawcą i wykonawcą ekspozycji jest były kustosz, a obecnie jeden z głównych przewodników po ośrodku, Adam Kucharski, który pasjonuje się modelarstwem. Jego makiety, wykonane z kartonu w skali 1:120 lub 1:150, przedstawiają najcenniejsze cerkwie wschodniej Słowacji oraz południowo-wschodniej Polski, a także synagogę z Przemyśla i cerkiew w Gutach (Czechy).
Miniatura Cerkwi św. Michała Archanioła w Ladomirovej, Słowacja
Ciekawostką jest ozalidowa mapa Bieszczadów, na której Edward Moskała zaznaczył swoje powojenne wędrówki po tym regionie, związane ze znakowaniem Głównego Szlaku Beskidzkiego wspólnie z Władysławem Krygowskim. Najważniejszym eksponatem tej części ekspozycji jest krzyż cerkiewny z tutejszej świątyni, która została spalona w 1947 roku. Uzupełnieniem tej sali jest niewielka ekspozycja przyrodnicza oraz wzbudzające zainteresowanie odciski łap niedźwiedzia bieszczadzkiego.
Tekst i zdjęcia Witold Grodzki
Kustosz Bieszczadzkiego Ośrodka Historii Turystyki Górskiej „Zielony Domek” w Ustrzykach Górnych.
Zielony Domek prowadzi Terenowy Referat Weryfikacyjny GOT, w którym turyści mogą zweryfikować książeczki GOT i wykupić przyznane odznaki. Ośrodek funkcjonuje w lipcu i sierpniu codziennie w godzinach 15.00–19.00, a od maja do października pełnione są także weekendowe dyżury. Warto wcześniej uzgodnić wizytę pod numerem 660-260-228. Szczegółowe informacje na facebooku oraz pod adresem: https://www.muzeum.ustrzykigorne.pttk.pl
