W Łodzi, przy ulicy Wigury 12a, stoi zabytkowa willa wzniesiona w latach 90. XIX wieku dla przemysłowca Wilhelma Teschemachera. W ciągu stu lat kilka razy zmieniała właściciela, niszczała. W 1984 roku budynek uratował Zarząd Wojewódzki PTTK w Łodzi – podjął decyzję o generalnym remoncie. Od 1988 roku mieści się tu powołane wówczas Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK. Pomysłodawcą placówki był wybitny fotografik, krajoznawca, regionalista Fryderyk Kremser (1930–1995) – wieloletni przewodniczący Komisji Fotografii Krajoznawczej ZG PTTK, a głównym organizatorem – Waldemar Doniec (1922–2010), entuzjasta fotografii, Członek Honorowy PTTK i również przewodniczący KFK ZG PTTK. Dyrektorem jednostki od jej powołania do 2020 roku był Andrzej Danowski – fotograf, krajoznawca, kontynuator idei fotografii krajoznawczej jako członek KFK ZG PTTK i do dziś przewodniczący Komisji Opieki nad Zabytkami ZG PTTK. CFK PTTK zajmuje się już od 35 lat archiwizacją i udostępnianiem zbiorów fotograficznych o tematyce krajoznawczej oraz związanej z działalnością Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Gromadzi czasopisma, książki, katalogi dotyczące fotografii krajoznawczej. W zbiorach Centrum znajduje się kilkadziesiąt tysięcy skatalogowanych fotografii i negatywów oraz kilkanaście tysięcy przeźroczy. Pełna lista muzealnych artefaktów może wynieść znacznie ponad 100 tysięcy. Zakres chronologiczny zasobu obejmuje okres od początku XX wieku do współczesności.
Część archiwaliów mogła ujrzeć światło dzienne dopiero niedawno, po odpowiednim opracowaniu, ale zawsze były one pieczołowicie przechowywane. Całość zbiorów (dziś zapewne wielomilionowej wartości czy wręcz bezcenna) została przekazana nieodpłatnie przez działaczy PTTK, a także przez rodziny wybitnych polskich fotografików niezwiązanych z Towarzystwem. Zgromadzono zdjęcia ponad 250 autorów, wśród nich są nazwiska bardzo znanych artystów (np. Jan Bułhak, Edward Falkowski, Henryk Poddębski, Fryderyk Kremser, Włodzimierz Puchalski, Leonard Sempoliński, Paweł Pierściński). Nie można pominąć zasług Komisji Fotografii Krajoznawczej ZG PTTK i instruktorów z całej Polski dla stałego rozbudowywania zbiorów CFK PTTK. Centrum służy swymi zasobami nie tylko fotografom krajoznawcom i Towarzystwu, ale także wszystkim osobom, które potrzebują wsparcia w pracy naukowej, artystycznej, edukacyjnej czy popularyzatorskiej. Dla ułatwienia dostępu do zbiorów prowadzony jest komputerowy rejestr archiwaliów. Służy temu ogólnodostępna platforma OSA (Ogólnopolski System Archiwizacji) na stworzonym dla Centrum koncie pod adresem https://osa.archiwa.org/archiwa/PL_1038. CFK PTTK współpracuje z Archiwum Państwowym w Łodzi, ze stowarzyszeniami, szkołami, uczelniami, Regionalną Organizacją Turystyczną i wieloma innymi. Jest patronem dwóch klas: fotograficznej w Lublinie i turystycznej w Łodzi. Ma umowę z Narodowym Archiwum Cyfrowym w sprawie wprowadzania zbiorów do Zintegrowanego Systemu Informacji Archiwalnej (ZoSIA) i upowszechniania fotografii na ogólnopolskiej stronie www.szukajwarchiwach.gov.pl dzięki zgodzie Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, który nadał CFK indywidualny numer.
Oprócz prezentacji zbiorów na stronach rządowych CFK PTTK planuje stworzenie nowoczesnego portalu w pełni dostosowanego dla osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Te ambitne działania, na miarę XXI wieku, wymagają sprzętu
digitalizacyjnego najwyższej klasy. Unowocześnianie wyposażenia jest jednym z głównych celów CFK PTTK. To ważne, by Centrum, które jest dzisiaj statutową, ogólnopolską jednostką programową Zarządu Głównego PTTK w zakresie całokształtu zagadnień związanych z fotografią krajoznawczą, było wizytówką działań całego Towarzystwa. W Centrum na bieżąco wykonywana jest digitalizacja zbiorów, a w niektórych przypadkach – rekonstrukcja cyfrowa obrazu fotograficznego. Do tej pory zdigitalizowano kilka tysięcy fotografii, przede wszystkim sprzed II wojny światowej, jak i tuż po wyzwoleniu. Ważnym zadaniem CFK jest też pozyskiwanie zdjęć i materiałów wśród członków PTTK oraz współczesne dokumentowanie fotograficzne Polski – krajobrazów, zabytków, przyrody, sztuki ludowej, imprez krajoznawczych, spotkań, szkoleń, zjazdów PTTK itp. W czasach, kiedy działało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (1907–1950), wykonywanie zdjęć było kosztowne, skomplikowane technicznie, wymagało dużej sprawności fizycznej, a także wiedzy chemicznej, mechanicznej, optycznej itd. Niemniej jednak fotografię krajoznawczą uznawano wówczas za bardzo ważną formę działalności. Tak jest i dzisiaj, choć żyjemy w epoce cyfrowej, wkracza zaawansowana technologia ze sztuczną inteligencją włącznie.
Tekst i zdjęcia Marek Lawin
Zespół Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK, westybul w siedzibie Centrum. Na zdjęciu siedzą od lewej: Sylwia Nowak, Michalina Kraszkiewicz, Danuta Jankowska, w drugim rzędzie – Marek Lawin
Rośnie zbiór eksponatów w dziale zabytkowego sprzętu fotograficznego. Prezentowane są tu zarówno aparaty fotograficzne, jak i projektory filmowe, kamery oraz sprzęt ciemniowy
Pieczołowicie chronione i zewidencjonowane archiwalia
W czytelni i sali wystawowej w siedzibie Centrum wiszą prace znanego łódzkiego fotografa Stefana Sztromajera, prezentujące wiele nieistniejących już obiektów oraz dokumentujące codzienne życie Łodzi
