W Łodzi jest ponad 50 parków miejskich, zajmują powierzchnię ponad 650 ha i mogą być interesujące w równym stopniu dla miłośnika przyrody, poszukiwacza pleneru fotograficznego, jak i pasjonata lokalnej historii oraz tropiciela trendów współczesnej ekologii.
Dla turysty i krajoznawcy najciekawszych jest 14 zabytkowych parków miejskich: Źródliska I i II, im. Wł. Reymonta, Helenów, im. J. Kilińskiego, im. Legionów, im. A. Mickiewicza (Julianowski), im. H. Sienkiewicza, im. St. Staszica, im. J. Poniatowskiego, im. M. Klepacza, im. J. Piłsudskiego (na Zdrowiu), im. J. Matejki oraz im. 3 Maja. Większość z nich powstała w II połowie XIX wieku, zaś pięć ostatnich – w pierwszym trzydziestoleciu XX wieku. Wśród nich są dawne założenia ogrodowe towarzyszące pałacom i willom fabrykantów łódzkich, inne powstały na terenach leśnych lub poleśnych jako parki publiczne. Kształtowali je wybitni polscy planiści zieleni, a do ich budowy sprowadzano rośliny z najlepszych ówczesnych szkółek, co przyczyniło się do powstania pięknych założeń ogrodowych i cennych kolekcji dendrologicznych. Na przeciwległym biegunie znajduje się kilkanaście nowych parków leśnych ustanowionych w ostatnich dwóch latach na terenach spontanicznie zadrzewionych i zakrzewionych oraz w dolinach rzecznych, w sąsiedztwie obszarów o narastającej presji budowlanej. Proces ich zagospodarowania dopiero się rozpoczyna, stąd nie mają jeszcze wybitnych walorów estetycznych, natomiast stanowią ostoje przyrody w intensywnie urbanizującym się krajobrazie miejskich przedmieść.
Źródliska I i Źródliska II
Zapoznanie się z łódzkimi parkami warto rozpocząć od parków Źródliska I i Źródliska II, położonych w rejonie alei Piłsudskiego oraz ulic Przędzalnianej, Fabrycznej i Targowej. Te dwa obiekty stanowią świetne tło do tkania w wyobraźni obrazów dynamicznie rozwijającego się miasta włókienniczego, które pochłonęło otaczające lasy, pozostawiając jedynie ich spłachetek – świadka dawnej Puszczy Łódzkiej. W 1840 roku urządzono tu pierwszy w Łodzi park publiczny, tzw. Ogród Spacerowy o powierzchni około 20 ha, ale już w 1854 roku ówczesne władze miasta oddały w dzierżawę zachodnią połowę tego terenu Karolowi Scheiblerowi, który zbudował tam budynki fabryczne, magazyny, linię kolejową, pałac, a na pozostałym obszarze założył prywatny ogród ozdobny i użytkowy – dzisiejszy park Źródliska II. Wschodnia część terenu – dzisiejszy park Źródliska I – zawsze pełniła funkcję parku miejskiego o charakterze plebejskim. Ogród ten służył przez wiele lat jako miejsce publicznej, masowej rozrywki, był placem zabaw dla dorosłych i dzieci, miejscem spotkań towarzyskich i festynów ludowych, a nawet wystawy ogrodniczej urządzonej w 1892 roku. Najcenniejszym elementem przyrodniczym tego terenu są potężne stare drzewa (głównie dęby) stanowiące żywe świadectwo Puszczy Łódzkiej. Ich obecność zadecydowała o uznaniu parków Źródliska I i Źródliska II w całości za pomnik przyrody.
W parku Źródliska I (o powierzchni 10,64 ha) dominują gatunki rodzime, natomiast interesująca i cenna kolekcja roślin egzotycznych zebrana jest w Palmiarni oraz towarzyszącym jej Ogródku Dydaktycznym – tych obiektów nie można pominąć w trakcie spaceru. Sąsiedni park Źródliska II (o powierzchni 6,65 ha) jest natomiast najstarszym w Łodzi przykładem parku przy rezydencji fabrykanta. Można tu znaleźć liczne okazy ciekawych gatunków i odmian drzew. Wizytę w tym parku koniecznie trzeba połączyć ze zwiedzaniem Muzeum Kinematografii mieszczącym się w pałacu Karola Scheiblera i obejrzeniem istniejących zabudowań jego pierwszej łódzkiej fabryki, tzw. Centrali.
Park im. Księcia Józefa Poniatowskiego
Przemieszczając się 2 km na zachód wzdłuż alei Piłsudskiego, a następnie alei Mickiewicza, dotrzemy do parku im. Księcia Józefa Poniatowskiego. Ten park, wybudowany w latach 1904–1910 wg projektu Teodora Chrząńskiego z pomocą Waleriana Kronenberga, został pomyślany jako piękny zielony salon Łodzi dla zamożnego mieszczaństwa, w którym wypadało bywać, a nawet wpadać na przejażdżkę powozem lub dorożką (używanie pojazdów zostało zabronione w 1923 roku). Ten trzeci co do wielkości park miejski (o aktualnej powierzchni ponad 38 ha) jest również uważany za jeden z najpiękniejszych przykładów polskiej sztuki ogrodowej początku XX wieku dzięki umiejętnie zakomponowanej geometrycznej części z ozdobnymi parterami kwiatowymi, labiryntem z ligustru i alejami lipowymi, przechodzącej w bardzo malowniczą część krajobrazową ze stawem z wyspą i pagórkiem, ujętymi w elipsę alei przeznaczonej niegdyś dla pojazdów konnych. Park zawsze charakteryzował się bogatym doborem gatunków roślin oraz bardzo dużymi walorami krajobrazowymi. Przechadzając się estetycznymi alejkami w zrewaloryzowanej w latach 2016–2018 wschodniej części parku, można podziwiać zaaranżowane na nowo kwietniki i partery kwiatowe, nowe nasadzenia drzew i krzewów czy nowoczesną fontannę typu chodnikowego z podświetlanymi strumieniami wody.
Park im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
Zaledwie kilometr dalej na zachód znajduje się największy park miejski w Łodzi – park im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, zwany potocznie Parkiem Na Zdrowiu lub po prostu Zdrowiem. Jego powierzchnia wynosi ponad 173 ha, nie wliczając Miejskiego Ogrodu Zoologicznego (Orientarium ZOO Łódź, pow. 16,53 ha), Aquaparku Fala (10,05 ha) czy boiska MOSiR (2,60 ha), stanowiących obiekty odrębnie administrowane, choć zlokalizowane w parku, powiązane z nim komunikacyjnie i wpisane w jego pierwotny program ideowy. Park został zaprojektowany i wybudowany w zasadniczym kształcie w latach 20. i 30. XX wieku, początkowo wg projektu Edwarda Ciszkiewicza z elementami późniejszego projektu braci Zaykowskich z Warszawy i kolejnych modyfikacji Edwarda Templina, a ostatecznie według opracowanego w 1930 roku projektu Stefana Rogowicza, którego w literaturze przedmiotu uznaje się za twórcę i budowniczego tego parku. Park powstał na terenie bardzo przetrzebionego w okresie I wojny światowej lasu miejskiego i łączy w sobie elementy natury (chronione w rezerwacie przyrody pn. „Polesie Konstantynowskie” utworzonym w 1930 roku) z elementami krajobrazowych i geometrycznych założeń ogrodowych oraz bogatym programem wypoczynkowym (amfiteatr, ścieżka dla biegaczy, duże place zabaw, Strefa Rekreacji, Wypoczynku i Animacji „Lunapark” ze strefą street workoutu, linowym torem przeszkód, dwoma pumptrackami rowerowymi, siłownią plenerową, Wzgórzem Trzech Wież ze zjeżdżalniami, strefą dla malucha, boiskiem do gry w bule itd.).
W parku znajdują się również tereny związane z burzliwymi dziejami Łodzi – miejsca pochówku straconych przez władze carskie rewolucjonistów w latach 1905–1907, upamiętnione pamiątkowym kopcem i górującym nad parkiem Pomnikiem Czynu Rewolucyjnego wzniesionym w 1975 roku. Historia tego miejsca i jego położenie wpłynęło na kompozycję środkowej, regularnej części parku, w której Stefan Rogowicz przewidział wyeksponowanie Pomnika Poległych oraz symetrycznie zaplanowanego Pomnika Wolności (nigdy niezrealizowanego – dziś po południowej stronie ul. Konstantynowskiej znajduje się aleja zasłużonych stanowiąca jednorodny masyw regularnie posadzonych klonów zwyczajnych odmiany kulistej). W latach 2018–2019 zagospodarowano Wzgórze Niepodległości, nawiązując do idei Stefana Rogowicza i jego projektu z 1938 roku – wokół pomnikowego Dębu Niepodległości powstała alejka, przy niej ustawiono pomnik z trzech głazów narzutowych oraz, niedaleko, tablicę przybliżającą historię wzgórza i carskiej strzelnicy z reprodukcjami archiwaliów i grafik.
W momencie powstania całość założenia Parku Na Zdrowiu składała się na nowy w sztuce ogrodowej typ parku kultury i wypoczynku, unikatowy w skali kraju i Europy ze względu na wielkość, różnorodność funkcji i bogactwo tworzywa roślinnego. Nadal stanowi on ogromną atrakcję Łodzi, łącznie z sąsiednim zoo z nowoczesnym Orientarium oraz położonym po drugiej stronie ul. Krzemienieckiej Ogrodem Botanicznym. Na ich łączne zwiedzenie z pewnością trzeba przeznaczyć cały dzień.
Opisane obiekty zieleni nie wyczerpują atrakcji na mapie parków, dają zaledwie próbkę tego, czym może pochwalić się Łódź. Warto poznać i takie jej oblicze.
Tekst i zdjęcia: Inga Nowakowska
Domek Ogrodnika i estrada koncertowa w parku Źródliska I
Altana chińska w parku Źródliska II
Aleja lipowa i nowa alejka w parku Poniatowskiego
Pomnik Czynu Rewolucyjnego 1905–1907
Dąb Niepodległości na Wzgórzu Niepodległości
