Na terenie obecnego województwa świętokrzyskiego zorganizowany ruch krajoznawczy rozwija się od marca 1908 roku, kiedy powołano oddział prowincjonalny Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Kielcach. Przed wybuchem I wojny światowej powstały kolejne oddziały: w Sandomierzu, Jędrzejowie, Pińczowie, Suchedniowie i Ostrowcu. Od tamtych lat w oddziałach PTK, a po 1950 r. Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego pracowało społecznie wielu wybitnych krajoznawców. Zapisali się oni w swoich środowiskach również w działalności oświatowej, naukowej, kulturalnej i samorządowej.
Od lat osiemdziesiątych XX w. oddziały PTTK konsekwentnie upamiętniają ich dokonania. Oddziały PTTK w Sandomierzu i Ostrowcu Świętokrzyskim przyjęły za swych patronów Aleksandra Patkowskiego (1890-1942) i Mieczysława Radwana (1889-1968). Na wniosek Zarządu Oddziału PTTK Rada Miasta w Kielcach nadała ulicom imiona prekursorów muzealnictwa i krajoznawstwa – Tadeusza Włoszka (1843-1933), Sylwestra Kowalczewskiego (1902-1975) i Edmunda Massalskiego (1886-1975). Także w Sandomierzu patronem ulicy jest Aleksander Patkowski, a w Ostrowcu Świętokrzyskim Mieczysław Radwan.
Tablica na Głównym Szlaku Świętokrzyskim im. Edmunda Massalskiego, umieszczona na budynku Domu Wycieczkowego PTTK w Świętej Katarzynie (fot. Danuta Rembalska)
Oryginalną formą upamiętniania zasłużonych członków Towarzystwa była inicjatywa nadania patronatów szlakom turystycznym w Górach Świętokrzyskich i na Ponidziu. Główny szlak świętokrzyski wiodący z Kuźniak do Gołoszyc nosi imię Edmunda Massalskiego. Oddział Świętokrzyski PTTK w Kielcach nadał także imiona: Sylwestra Kowalczewskiego szlakowi z Kielc do Chęcin, Edmunda Padechowicza (1890-1978) – z Chęcin do Łagowa, Edwarda Wołoszyna (1903-1977) - z Cedzyny do Wąchocka i Juliusza Brauna (1904-1990) – z Wiernej Rzeki do Chęcin. Oddział PTTK w Pińczowie wytyczył szlak z Pińczowa do Wiślicy i nadał mu imię Wacława Żelichowskiego (1903-1993). Oddział starachowicki nazwał imieniem długoletniego prezesa Jerzego Głowackiego (1932-1991) szlak łączący Starachowice przez Bodzentyn z Łączną. Oddział ostrowiecki nadał imię Stanisława Jeżewskiego (1898-1989) szlakowi z Pętkowic przez Krzemionki Opatowskie, Nową Słupię na Święty Krzyż. Oddział konecki wytyczył szlak z Kuźniak do Pogorzałego i obrał za jego patrona pierwszego prezesa PTK w Końskich i pomysłodawcę utworzenia muzeum regionalnego – Stanisława Malanowicza (1877-1942).Wszystkie te szlaki zostały opisane w przewodnikach nazywanych potocznie przez turystów „złotą serią”, od koloru okładek.
Okładki przewodników szlaków turystycznych w Górach Świętokrzyskich i na Ponidziu, noszące imiona wybitnych krajoznawców (fot. Danuta Rembalska)
W ostatnim dziesięcioleciu powstały dwa nowe szlaki. Klub Górski PTTK w Kielcach w 2016 r. wytyczył szlak łączący Nową Słupię - Górę Chełmową - Górę Szczytniak ze wsią Piórków. Otrzymał on imię znanego przewodnika i działacza na polu ochrony przyrody Jerzego Kapuścińskiego (1939-2011). Przyjaciele i władze miasta ustawiły „ławeczkę” w kształcie liter J-K i wytyczyły ścieżkę dydaktyczną noszącą imię J. Kapuścińskiego w najpiękniejszym rezerwacie przyrody nieożywionej - Kadzielnia w Kielcach. W 2018 r. Klub Turystów Pieszych PTTK „Przygoda” w Kielcach opracował szlak z Piekoszowa przez Jaworznię do miejscowości Słowik i nadał mu imię Tomasza Wągrowskiego (1952-2010) – wybitnego badacza i popularyzatora dziejów turystyki i krajoznawstwa w regionie świętokrzyskim. Szlakami tymi wędrują turyści indywidualni, wycieczki zbiorowe i uczestnicy licznych rajdów turystycznych. Imionami krajoznawców nazwano również rezerwaty przyrody nieożywionej. Góra Zelejowa w Parku Krajobrazowym Kielecko-Chęcińskim nosi imię S. Kowalczewskiego, a Wietrznia w Kielcach – geologa, podróżnika, himalaisty, honorowego przewodnika świętokrzyskiego – Zbigniewa Rubinowskiego (1929-1997). W rezerwacie Wietrznia znajduje się znane w Polsce Centrum Geoedukacji, unikalna placówka w skali europejskiej.
Andrzej Rembalski
